Tímarit Máls og menningar - 01.03.1982, Síða 60

Tímarit Máls og menningar
velt því fyrir sér hvað „þjóðnýtur dáðaskáldskapur“ er eiginlega. Eru það
kannski uppbyggilegar og hetjulegar dæmisögur?
I ritgerðinni um þrifnað á Islandi segir Halldór að kot og þurrabúðir verði
ekki mubleraðar með draumum né raflýstar með eintómum ferskeytlum (134).
Hér er aftur komið að vandamálinu um tilverurétt skáldsins. Halldór sér tvær
meginástæður þess að listframleiðsla sé fáránleg. Onnur er sú að það sé siðferð-
islega óverjandi að dútla við að fylla út blöð með ævintýrum og öðru fánýtu
skrauti af því að hungur og klæðleysi ríkir svo víða.9 Hin er sú að
listframleiðsla með hefðbundnum verkfærum sé úr takti við tímann, úrelt.
í Alþýóubókinni segir Halldór blákalt að málaralistin sé úrelt og ári síðar fellir
hann samhljóða dóm yfir ljóðlistinni (í Alþýðublaðinu 5/1 1931). Báðar þessar
kenningar byggjast í rauninni á of einhliða og einfaldri söguskoðun.
Halldór hugsar sér að ný tækniuppgötvun eigi að ryðja eldri tækni úr vegi án
þess að skeyta hót um að menn hafa mismunandi þarfir.
í inngangsritgerð bókarinnar, sem fjallar um bækur, segir Halldór að ann-
aðhvort eigi skáldin ekki að skrifa önnur ljóð en þau sem óbreytt sveitakona
getur raulað „við börn sín eða yfir húsverkum“ (25), — að öðrum kosti verða
fátækar sveitakonur að fá þá menntun sem er nauðsynleg til að skilja meistara-
verkin. Kröfuhörð skáld verða sem sé að láta sér lynda um ófyrirsjáanlega
framtíð að vera kennarar eða „menningarfulltrúar“ eða eitthvað slíkt. Hér er
aftur á ferðinni heldur betur einfaldaður söguskilningur. Þótt bóndakona
þarfnist kviðlings til að fara með yfir barni og pottum er ekki þar með sagt að sú
vísa henti til upplestrar á kvöldvökunni né að hún eigi erindi í tímarit o.s.frv.
Þarfirnar eru mismunandi og munu halda áfram að vera það einnig eftir að allir
hafa fengið mannsæmandi lífsskilyrði. Stöðug tortryggni gagnvart listinni,
einkum á siðferðislegum forsendum, skín í gegn víða í bókinni. Samt viður-
kennir Halldór verðleika „snilldarverka“ eldri meistara, þótt gera verði ráð fyrir
að þau hafi verið samin á tímum þegar þorri manna bjó við hvers kyns hörgul.
Halldór álítur einn höfuðkost fornra snillinga á borð við Tómas frá Kempis,
Markús Árelíus og Lao-tse vera þann að þeir skrifuðu án ágóðavonar, þeir voru
ekki atvinnuhöfundar heldur skrifuðu af eins konar tilviljun.
Einn þeirra snillinga fortíðarinnar sem fjallað er um í Alþýðubókinni er Jónas
Hallgrímsson. Hann er þar talinn snillingur af því að hann er „krystöllun
íslenzkrar vitundar“ (79), en honum telst einnig til tekna að fjalla í kvæðum
sínum um „íslenzka atvinnuvegi" (85). Jónas verður aldrei „eins skáldlegur og
þegar hann fer að tala um búskapinn" (85—6) og það fagra og nytsama rennur
hjá honum í eina heild. Kvæði Jónasar eru sem sagt góð ekki síst vegna
50