Tímarit Máls og menningar - 01.04.1984, Qupperneq 20

Tímarit Máls og menningar
lyktum (1982). Fyrri bókinni er skipt í þrjá hluta og fjallar hver hluti um eitt
tímabil ævinnar: barnæskuna, unglingsárin og fullorðinsárin og skapar það
ákveðið samhengi milli sagnanna þó að þær séu að öðru leyti sjálfstæðar.
Sögusviðið í báðum bernskusögunum er lítið þorp og að því leyti eru sög-
urnar dæmigerðar fyrir Færeyinga sem flestir hafa slitið barnsskónum í litl-
um sjávarþorpum. Reynslan, sem þessar tvær sögur lýsa, er þó gerólík. Sú
fyrri, „Hellan“, segir frá dreng um fjögurra ára aldur og lýsir því hvernig
óbeislað hugmyndaflug gerir barninu allar leiðir færar og slítur öll höft. Hér
eru þröng nytsemishyggjan og hversdagsleikinn, sem ráða för í þorpslífinu,
aðeins til sem óljóst baksvið við veruleika hugarflugsins. I hinni
bernskusögunni, „Undir tínum veingjabreiði", er aðalpersónan eldri —
u. þ. b. ellefu ára gamall drengur. Brugðið er upp skýrri mynd af þorpi á
fallegum stað með litskærum húsum þar sem lífinu virðist lifað í einfaldleik
og jafnvægi, að minnsta kosti utan frá séð. En nístandi andstæða þessarar
ytri myndar er í innra lífi drengsins Kaistens. Þó að líf hans sé slétt og fellt á
ytra borðinu þá er veruleiki hans þrunginn ótta og einmanaleik sem hann
skilur hvorki né ræður við. En á markvissan hátt fléttar frásagan saman
sjúkan hug drengsins og mótandi þætti í hinu friðsama og „eðlilega“
þorpslífi. Þorpsmenningin einkennist af ströngum og óhagganlegum reglum
um hegðun og veitir einstaklingnum takmarkað svigrúm. Hin orðuðu og —
oftar — þöglu boð og bönn taka í hug drengsins á sig mynd óskiljanlegra
ógnana sem sjúga úr honum allan þrótt og lífsgleði.
A þrem sviðum er því lýst hvernig ofurafl umhverfisins steðjar að drengn-
um: innan fjölskyldunnar, í trúarbrögðunum og varðandi kynlífið. Hin
hlýja fjölskylda sem vefur Kaisten örmum heldur honum einnig í járngreip
með harðri kröfu sinni um að hann „standi sig“, að hann verði ekki ættleri.
Þessu er lýst með þeim beyg sem setur að Kaisten í hvert skipti sem sagt er
að honum svipi til mikilmennisins afa síns og nafna. Hann skilur illa tals-
mátann en skynjar í honum óumflýjanlegar kröfur. Hræðslan sem trúar-
brögðin vekja tengist líka óvissunni en iðkun trúarbragða setur sterkan svip
á þorpslífið, bæði í þjóðkirkju og sértrúarsöfnuðum. Hræðsla drengsins við
guð birtist sem alvarleg taugaveiklun en guðhræðslan verður jafnvel hræðsl-
unni við djöfulinn yfirsterkari vegna óvissunnar um hverjar kröfur guðs
eiginlega séu og vegna hins óskiljanlega syndarhugtaks sem vofir yfir öllu.
Ekki síst verður Kaisten fyrir barðinu á þeirri brengluðu afstöðu til sam-
skipta kynjanna sem ríkir í þorpinu: það brýtur í bága við óskráð lög þegar
strákur á hans aldri leikur sér við stelpu, og þótt hann skilji ekki dylgjur
þorpsbúa auka þær á óöryggi hans og sektarkennd. — Þetta er sár saga sem
flettir ofan af hinni fegruðu mynd af þorpslífinu og sýnir hvernig kúgunin
og þröngsýnin sem þar dafna geta bugað viðkvæman einstakling.
138