Tímarit Máls og menningar - 01.04.1984, Page 62

Tímarit Máls og menningar
þeirra. Þótt bygging þeirra sé vissulega oftast opin, í þeirri merkingu sem
áður var rakin, er þó um að ræða gerólíka aðferð þeirri sem birtist í
samsteypum konungasagna, svo að ekki sé minnst á samsteypu Islendinga-
sagna sjálfra í ritum eins og Möðruvallabók.
Þar sem Carol Clover fjallar um hina tvískiptu byggingu, sem áður var
getið, vekur hún athygli á því að í rauninni megi alltaf túlka hefndamynstrið
þannig að það skiptist í tvo hluta: annars vegar frásögn af því sem gefur
tilefni til hefndar, hins vegar frásögn um hefndina sjálfa. Þessi skipting er þó
annars eðlis en skipting Njáls sögu og Egils sögu í tvo hluta, svo að ekki sé
minnst á Bjólfskviðu. I samfélaginu, sem sögurnar lýsa, má kalla að
hefndina leiði oft af áreitinu með hartnær röklegri nauðung. Það dregur því
mikinn dilk á eftir sér ef því er haldið fram að samtenging þessara tveggja
þátta eigi sér skýringar og forsendur í rithefð en ekki í sagnahefð. Því er að
vísu ekki beinlínis haldið fram í MS, en ályktunin liggur nærri. Fallist menn
á hana má kalla að hin munnlega Islendingasaga sé liðin undir lok, hefnda-
mynstrið sem ríkir í nær öllum Islendingasögum væri þá bókmenntalegt
fyrirbæri mótað undir áhrifum frá kenningum mælskufræðinnar um sam-
setningu frásagna. Geri menn á annað borð ráð fyrir að til hafi verið
munnlegar frásagnir sem bæði hvað form og inntak varðar hafi verið
foreldri skráðra Islendingasagna, en ekki aðeins sundurlausar heimildir
þeirra, hljóta menn að hugsa sér að á munnlegu stigi hafi verið til allum-
fangsmiklar frásagnir með hefndir sem þungamiðju. Hér er það sem rann-
sókn Jesse Byock kemur inn í umræðuna sem undirbygging undir kenningu
um að undanfari þeirra Islendingasagna sem við þekkjum hafi verið mun
þróaðri og margþættari frásagnarheildir en bókfestumenn hafa að jafnaði
gert ráð fyrir, með annars konar frásagnargerð en fornaldarsögur, svo að
vísað sé til hugmynda Carol Clover.
III
Einkennilegt er það að fræðimönnum, sem skrifa á enska tungu, ber
saman um að Islendingasögur segi einkum frá því sem þeir nefna/e«cf(borið
fram fjúd), en í íslensku er ekki til neitt samsvarandi orð. Þó mun það
líklega vera skylt orðunum fjá ogfjandmaður. Það er notað um langvinnar
deilur og óvináttu milli ætta eða einstaklinga, þar sem mannvíg í hefndar-
skyni er eitt af þeim úrræðum sem deiluaðiljar grípa til. Jesse Byock notar
orðið um deilumál þau sem sagt er frá í Islendingasögum, en ekki beinlínis sem
fræðiheiti. Hins vegar leiðir hann af því þrjú fræðiheiti sem hann hefur um
ákveðnar einingar í texta sagnanna ifettdeme, sem ég nefni deild, feud-clust-
er, sem ég nefni deiluklasa, og feud-cbain, sem hér nefnist deilukeðja.9
180