Tímarit Máls og menningar - 01.04.1984, Qupperneq 65

Islensk sagnalist — erlendur Lerdómur
fyrir því hvernig deildirnar tengdust í veruleika og frásögnum að þeir hafi án
sérstakrar umhugsunar getað sett saman úr þeim langar og flóknar sögur.
Fjallað er um hverja deild í sérstökum kafla. I kaflanum um átök eru
rætur þeirra flokkaðar í efnahagslegar og ekki efnahagslegar. I fyrri flokkn-
um er einkum um að ræða deilur um land og aðrar eignir, en í þeim síðari
deilur um goðorð eða út af móðgunum. Hvað goðorðin áhrærir mætti ætla
að skilningur Byocks á efnahagslegu gildi þeirra leiddi til annarrar niður-
stöðu, en auðvitað má til sanns vegar færa að deilur um völd og áhrif séu
nokkuð annars eðlis en deilur um fjáreign. Hins vegar telur hann erfitt að
flokka deilur út af kvennamálum, þar sem þær geta annars vegar tengst
eignarsjónarmiðum en hins vegar átt rætur í tilfinningalífinu. Það er svo
vitaskuld algengt að deila sem hefst út af eignum leiði til móðgana eða öfugt.
Hlutverk milligöngunnar er mesta nýmælið í greiningu Byocks. Þar
verður samfélagsleg þýðing deilumálanna ljósust, því að átök knúðu einatt
þá, sem minna máttu sín, til að leita hjálpar og milligöngu áhrifamanna.
Meginflokk þessarar milligöngu nefnir hann umboð (brokerage), en það
felst oftast í því að málsaðili framselur milligöngumanni aðild og hugsan-
legan ávinning af máli. Oft er það þannig að þingmaður gerir þann goða,
sem hann er í þingi með, að fulltrúa sínum, en hann getur líka þurft að leita
til annarra eftir því hvernig mál eru vaxin. Goðar gátu einnig þurft að
handsala málum sínum til annarra, en þó oftar að tryggja sér stuðning
annarra höfðingja, einkum ef mál fóru til alþingis. Einnig bar það við að
menn fóru sjálfir með mál sitt. Til milligöngu telst líka gerðardómur af
ýmsu tagi, en einnig eru flokkaðar hér með ýmsar tegundir upplýsinga, sem
leiða til athafna deiluaðilja, og eggjun, en þetta tvennt gat oft farið saman.
Má nefna sem dæmi þegar griðkona sagði Hrafnkatli goða frá ferðum Ey-
vindar Bjarnasonar og eggjaði hann jafnframt, eða þegar Bergþóra sagði
sonum sínum frá uppnefnum, sem þeim höfðu verið gefin, og eggjaði þá til
hefnda.
Það hefur löngum þótt merkilegt einkenni á hinni fornu samfélagsgerð að
goðorðin voru ekki landfræðilega afmörkuð og að bændur gátu sagt sig úr
þingi hjá einum goða og í þing með öðrum. Þetta tengir Byock við mikil-
vægi milligöngu og myndunar bandalaga í deilumálum og bendir m. a. á
dæmi úr Guðmundar sögu dýra um það hvernig þingmenn nokkurra goða
hafa búið hver innan um annan. Hann telur einnig að ættartölur í sögum séu
einkum mikilvægar vegna þess að þar sé oft að leita skýringa á því hvert
menn sækja stuðning og hvernig bandalög myndast og riðlast. Fyrir þessu
öllu er gerð allskýr grein, en þó virðist mér vanta nokkuð á að nógu
glögglega komi fram, hvaða munur var á að fela öðrum fullt umboð til að
fara með mál og svo því að mynda bandalag við ótiltekinn fjölda höfðingja
183