Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Blaðsíða 17

Eru framfarir hdðar hagvextif
unni eigi hún að komast sæmilega af að eigin mati. Tæknibyltingar af ýmsu
tagi, aukinn skólalærdómur og samfelldur hagvöxtur í fjóra áratugi virðast
ekki hafa fært Islendingum meiri tíma til eigin nota. Hins vegar höfum við
meira umleikis en áður, höfum úr meira að spila og berumst mikið á.
Þreföldun þjóðarframleiðslu á mann þýðir ekki að hver og einn hafi
fengið þrefalt meiri fjármuni til að nota í það sem hugurinn girnist. Þetta er
ekki raunverulegt framfaratákn. Eins og ég gat um áðan er þessi vöxtur
einkum fólginn í auknum kostnaði við að halda þjóðfélaginu gangandi.
Mestu munar hér um opinbera þjónustu, og innan hennar er það heil-
brigðiskerfið sem vex mest. Utgjöld til þess tífölduðust á þrjátíu ára tíma-
bili frá 1950-1980 og mannaflinn sem vann í heilbrigðisþjónustunni næstum
sjöfaldaðist. Sem kunnugt er þá hefur venjan verið sú að telja vöxt heil-
brigðisþjónustunnar til framfara og þakka henni það að meðalaldur hefur
hækkað. Ég fæ hins vegar ekki betur séð en raunverulegar framfarir væru
ekki síður fólgnar í því að legudögum á sjúkrastofnunum fækkaði jafnt og
þétt, sífellt færri lækna og hjúkrunarliðs væri þörf og kostnaður við að
lækna sjúkdóma færi lækkandi. Slíkt bæri vott um bætt heilbrigðisástand.
Utþensla opinbers kerfis, sem hefur það hlutverk að berjast við sjúkdóma,
ber hins vegar ekki endilega vott um batnandi heilbrigðisástand.
En þjóðarframleiðsla getur líka vaxið með því að kostnaður utan opin-
bera geirans vex. Allt of lengi héldu menn t.d. að öllu máli skipti að fjár-
festa í öflugri og tæknilega fullkomnari framleiðslutækjum í sjávarútvegi og
landbúnaði og auka framleiðsluna. Menn töldu að aukin sókn og aukin
framleiðsla mundi gefa öllum meira í aðra hönd. En þegar aflinn fór að
minnka í hlutfalli við aukna sókn gerðu menn sér grein fyrir því að það var
tími til kominn að takmarka veiðar og breyta þeim. Spara fjármagnskostn-
að og rekstrarkostnað, nota minni orku en áður var eytt í fleiri og lengri
sóknarlotur með orkufrekum veiðiaðferðum. Hér gilti ekki hið viðtekna
viðhorf: því meira því betra. Framfaraleiðin var önnur en menn ætluðu.
Hér má bæta því við að úttekt á því hvað það tekur langan tíma fyrir
verkamenn á meðaltaxta að vinna fyrir þeim afurðum sem hann kaupir frá
íslenskum sjávarútvegi og landbúnaði sýnir að frá 1950 hefur hann sexfald-
ast sé miðað við ýsukíló en um tvöfalt lengri tíma tekur að vinna fyrir kjöti
og kartöflum. Vert er þó að hafa í huga að söluskattur var ekki kominn til
sögu 1950.
Oft er kostnaður aukinn að óþörfu með því að fara fljótlegustu og auð-
veldustu leiðina. Gott dæmi um það er hvernig vöruflutningar út á land
hafa færst úr skipum og yfir í vörubíla. Mun orku- og mannfrekari leið sem
kemur fram í vöruverði og rýrir kjör þeirra sem búa á landsbyggðinni. En
eykur þjóðarframleiðslu!
151