Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Síða 21

Eru framfarir háðar hagvexti?
því. Og þegar upp er staðið kemur í ljós að þessi 5,6% mannkynsins nota
40% þess sem unnið er árlega úr hráefna- og orkulindum jarðar. Um þetta
segir Schumacher:
Iðnkerfi, sem notar 40% af hráefna- og orkuvinnslu jarðarbúa til að halda
uppi minna en 6% af fjölda þeirra, er því aðeins hægt að kalla hagkvæmt
með réttu að það hafi skilað sérstökum árangri við að skapa fólki hamingju,
vellíðan, menningu, sátt og samlyndi. Eg þarf ekki að fjölyrða um það að
ameríska kerfinu tekst þetta ekki, og ekki eru minnstu líkur á að það gæti
tekist að því tilskildu að vöxtur framleiðslunnar verði enn meiri því auðvitað
eykur það bara álagið á tæmanlegar auðlindir heimsins.
Og síðan gagnrýnir Schumacher skoðun þeirra sem halda því fram að meiri
vöxtur og orkunotkun sé forsenda þess að efni verði til að snúa frá náttúru-
spjöllum og ójöfnuði og spyr:
En geti efnahagskerfi Bandaríkjanna ekki þrifist án mikils, áframhaldandi
vaxtar og ef sá vöxtur á að byggja á því að taka sífellt meira af hráefnum og
orku frá fólki í öðrum heimshlutum, hvað þá með hin 94.4% af mannkyninu
sem eru svo langt á „eftir“ Bandaríkjunum eins og sagt er?
Niðurstaða Schumachers er sú sama og hjá þeim sem hafa athugað frá
vistfræðilegu sjónarmiði hvert stefnir, haldi iðnveldin áfram á sömu braut
og enn er gengin. Brautin er lokuð - það er hvorki skynsamlegt né mögu-
legt að feta hana áfram. Það leiðir bæði til aukins ójafnaðar - og meiri
náttúruspjalla og eyðingar sem þrengir lífsskilyrði á jörðinni í framtíðinni.
Það er engin framfarabraut - heldur þvert á móti — vegurinn norður og
niður.
Siðferðilegt endurmat. Nýr mælikvarði á framfarir
Við sáum að Schumacher gerði í máli sínu þá kröfu til hagkvæmrar tækni
að hún geti skapað fólki „. . . hamingju, vellíðan, menningu, sátt og sam-
lyndi.“ Hér er komið að enn einum mælikvarða sem leggja verður á nýja
tækni og hagvöxt þegar meta skal hvort stefnt er í framfaraátt eða ekki.
Einhvers konar siðferðilegu mati.
Það er kominn tími til að menn átti sig bæði á því að vöxtur framleiðslu
og framleiðni getur ekki haldið endalaust áfram í heimi tæmanlegra orku-
og hráefnislinda. Það eyðist sem af er tekið. Vandi vorra tíma er ekki sá að
auka hagvöxt með því að hækka kostnaðarliði við rekstur samfélagsins,
framleiða meira af óseljanlegum matvælum eða seljanlegum óþarfa. Ekki er
beðið eftir því af þeim sem svelta úti í heimi eða verst eru settir hér heima.
Vandinn er fremur sá að kunna að gæta hófs og sýna viðleitni til að auka
155