Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Síða 76

Tímarit Máls og menningar
maður á í stríði við aðra skóhlífina sína, Knut Pedersen gleymir pípunni
sinni á næsta bæ og maður les um það hugfanginn síðu eftir síðu er hann
fer og sækir hana án þess annað markvert beri til tíðinda. A þennan hátt er
Hamsun kannski mestur allra ritsnillinganna: hann lætur sjálfan textann
glitra, hann fær orðin til að ljóma, það stígur líf og galdur uppaf síðunum
sem hann skrifar, án þess nokkuð sögulegt sé að gerast.
Ætli hann hafi ekki bara verið göldróttur?
Hvað fleira einkennir höfundarverk Hamsuns? Mörgum hefur þótt hug-
myndaheimur hans dálítið skuggalegur. Mannfyrirlitning? I það minnsta er
ekki að sjá að hann hafi mikla trú á hæfileikum manna til að bæta sig og
mennta með tilstyrk siðvæðingarinnar. Isak í Landbroti er heilsteyptur
maður og mikilmenni á sinn hátt þarsem hann stendur í moldinni forugur
uppá hné, kalldrumburinn, fáfróður um veröldina utan síns eigin túnskika,
stirður í hugsun og tali. En mennirnir í kringum hann sem láta sig dreyma
um kaupstaðinn, gæla við menntun, fatatísku eða jafnvel útlönd, það eru í
rauninni bara hlægilegir uppskafningar. Hamsun hafði ekki trú á mætti
mannsins til að ná valdi á náttúrunni með tækni og siðmenntun; stundum
má jafnvel lesa úr skrifum hans að maðurinn sé í sjálfum sér ekki meira
virði en paddan í skóginum. En þá er þess að gæta að enginn hefur skrifað
af meiri innlifun um skriðkvikindi náttúrunnar en Hamsun.
Húmorinn einkennir líka stíl Hamsuns. Það er ekki hægt að hengja neitt
merki á þann húmor, það er ekki góðlátleg kímni, hárfín írónía, drephlægi-
legir brandarar, heldur bara Fyndnin sjálf; sú afstaða til stíls og söguefnis
sem loðað hefur við norrænar bókmenntir frá miðöldum fram á seinni
tíma. Það er ekki að sjá að Hamsun óttist, einsog margir virðast gera, að
húmorinn seyri og smiti allan texta. Hinsvegar hefur honum eflaust verið
ljóst að húmorsleysið gerir það; húmorsleysi spillir frásagnalist einsog
hland útí kaffi. Hamsun bar að jafnaði of mikla virðingu fyrir viðfangsefn-
um sínum til að leggjast á þau með sveittum grafarþunga alvörunnar. Að
því leyti líkist hann helstu ritsnillingum okkar íslendinga, og má minna á
höfunda Njálu og Eglu til að taka gömul dæmi, og þá Laxness og Þórberg
til að nefna nýrri.
Það hefur verið sagt að öllum fari einhvernveginn að þykja vænt um
þennan höfund sem lesa bækur hans. Af hverju? Þeir sem hafa kynnt sér
feril skáldsins finna að hann er dæmi þess hve mannsævin getur þrátt fyrir
allt verið margbrotin og stórfengleg. Árið 1890, þegar Hamsun var þrjátíu
og eins árs, kom út fyrsta bókin hans sem sló í gegn. Þetta er ekki tiltakan-
lega ungur aldur, allrasíst í ljósi útbreiddra kenninga um stuttan blómatíma
rithöfunda og skammæjar vinsældir. En Hamsun var ekki það sem við
210