Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Side 95

Mabur eða konaf
mann sinn, en Sigvaldi hefur með brögðum náð af honum jarðarparti, einu
fasteign þeirra hjóna. Þórdís snýst til varnar gegn presti en veitir miður.
Þegar þarna er komið sögu lýkur sjálfu verkinu en samkvæmt endursögn
ritarans af sögulokunum átti Sigvaldi eftir að úthýsa Þórdísi og Sigrúnu frá
Hlíð áður en Sigrún og Þórarinn næðu saman. I sameiningu áttu Þórdís og
hjónaleysin loks eftir að gjalda presti rauðan belg fyrir gráan; þeir góðu
skyldu vinna sigur en skúrkurinn fá á baukinn.
Undir grun
Arið 1887 birtist í bandaríska tímaritinu New Englander and Yale Review
grein eftir William H. Carpenter um Jón Thoroddsen og verk hans. Þar
gerir Carpenter að umtalsefni hve skáldsagnaformið hafi átt erfitt uppdrátt-
ar á Islandi og nefnir sagnfræðiáhuga sem hugsanlega skýringu. „Hann
hefur skefjalaust dálæti á því sannsögulega," segir Carpenter um hinn
dæmigerða Islending.4 Rannsóknir Islendinga á skáldsögum Jóns Thorodd-
sen voru lengi í fullu samræmi við þessa staðhæfingu, þær snerust um að
leita fyrirmynda að sögupersónunum.5
Hæpið er að sögur Jóns lifðu enn með þjóðinni ef ekki kæmi fleira til en
sannsögulegur bakgrunnur. Sögurnar eru skáldsögur og hafa gildi sem slík-
ar án skírskotana til einkalífs höfundarins. Túlkendur hafa líka hrósað Jóni
fyrir lifandi þjóðlífslýsingar, fyndni og skáldlega skyggni6 og sögur hans
eru líklega kunnastar fyrir einfaldar og eftirminnilegar persónur, fulltrúa
ýmissa þjóðlegra einkenna. Frægust slíkra persóna er Gróa á Leiti í Pilti og
stúlku en í Manni og konu má geta þeirra Bjarna á Leiti, Hjálmars tudda og
Þuríðar gömlu í Hlíð. Bjarni lifir í heimi íslenskra fornsagna, Hjálmar er
umskiptingur og Þuríður forspá og skyggn. Það liggur samt í augum uppi
að þessar persónur geta ekki talist í hópi aðalpersóna Manns og konu. Þær
gegna litlum hlutverkum og hafa takmarkaða þýðingu fyrir framvindu frá-
sagnarinnar.
I samanburði við þessar aukapersónur eru persónulýsingar elskendanna í
Manni og konu hins vegar einkar litlausar. Þau Sigrún og Þórarinn eru of
hversdagsleg, daufleg og einhliða til að vekja áhuga lesenda þótt saga þeirra
kunni að gera það. Þetta er ekkert einsdæmi um ástarsögu en samkvæmt
þeirri forsendu sem við gefum okkur er fráleitt að tala um þau skötuhjú
sem aðalpersónur eða söguhetjur: Þau hafa lítil sem engin áhrif á fram-
vindu sögunnar og ástir þeirra eru aðeins einn þeirra þátta sem átök verks-
ins standa um.
Við rannsókn á því hvaða persónur hafi úrslitaþýðingu fyrir framvindu
sögunnar berast böndin fljótt að séra Sigvalda. Hann hlutast til um málefni
elskendanna og verður vel ágengt. Á sama hátt stjórnar presturinn Sigurði
229