Tímarit Máls og menningar - 01.03.1991, Page 31

Matthías Viðar Sæmundsson
Dimmir draumar
Frá gotneskum hryllingi
til líffræðilegrar martraðar
Hér er fjallað um grundvöll hryllingskvikmynda í menningu samtímans. Sá
hryllingur hefur verið áleitinn undanfarna áratugi sem tengist óskiljanlegu
og hamslausu ofbeldi. Fórnarlömbum ofbeldis er breytt í hold og þau þar
með rænd merkingu sinni, enda tengist hryllingur einmitt óskiljanleika.
Hryllingsmyndir neyða menn til að horfast í augu við að tilvist þeirra og
merkingarheimur getur brotnað saman þegar minnst varir.
Meinloka sýkópatans: Frá Jack
the Ripper til Normans Bates —
morðinginn í hvers manns brjósti
í hryllingskvikmyndum nútímans deyr
enginn með lokuð augu nema bundið sé
fyrir þau. í hryllingskvikmyndum sjá
menn, öskra og deyja nema þeir komist
undan hryllingnum til að sjá heiminn nýrri
sjón. Ahrifamesta myndin er augað: ótta-
slegið, geðveikislegt, brostið. Hlæjandi
auga breytist í skelfingu lostið auga —
ólýsanleg angist flæðir um sjáaldrið sem
vflckar uns augað allt er orðið að myrkri. Og
þú samsamast þessu auga, þitt auga verður
að auga tjaldsins, og þú horfir með því á
eitthvað sem er svo ótrúlegt að það getur
ekki verið satt, eitthvað sem ekki passar við
vitneskju þína um heiminn.
Þetta eitthvað er oftar en ekki mannvera
sem sneydd er manrflegri dýpt. Þú skynjar
fáránlega nálægð sem ekki er hægt að
skýra. Hún er þama með hnífinn reiddan,
og þú finnur vopnið smjúga inn í líkama
þinn og sundra honum. Samt er eins og hún
sé ekki þama. Hún er hvorki manneskja né
hlutur heldur eitthvað sem sameinar hvort
tveggja. Hún er það sem ómögulegt er að
hugsa sér — manneskja í tvívídd, svart hol
í veruleikanum. Og hún kallast ýmsum
nöfnum: Jack the Ripper, Norman Bates,
Ted Bundy. Hún er uppistaða í sögu sem
sögð er þúsund sinnum dag hvem nú á
tímum; sögu sem margir telja að hafí byrjað
fyrir rúmum eitt hundrað árum — haustið
1888.
Sögnin um Jack the Ripper byggist á röð
undarlegra og grimmilegra morða, ráðvillt-
um stjómvöldum, múgskelfíngu og ósýni-
legum glæpamanni. Öll fléttast þessi atriði
saman í hrollvekjumynstri sem margfaldast
hefur á þessari öld, einkum í kvikmyndum.
TMM 1991:1
21