Tímarit Máls og menningar - 01.03.1991, Page 55

útbreiðslu, eða brjóta heilann um þau sem stóðu ein og nakin á seðlum, orð sem rekið
hafði á fjörur orðheimtumanna án þess að nokkur dæmi fyndust um hlutverk þeirra.
Kærust voru honum þó jafnan áhaldaheitin. Víða í skúffum leyndust slík heiti, sem
hann þóttist viss um að enginn maður þekkti lengur nema hann. Þau afritaði liann á eigin
seðla og átti orðið dálítið einkasafn í skrifborðsskúffu hjá sér og sat löngum við að raða
þessum seðlum sínum og flokka orðin á ýmsa vegu; tautaði þau þá gjama fyrir munni sér
og hvarf angurværum huga aftur til þeirra tíma er þau höfðu verið hluti af daglegu máli.
Þetta litla orðasafn var það sem hann síst hefði viljað skilja við sig í þessu lífi, en hélt þó
fast við þá reglu, að heyrði hann eitthvert þeirra af annarra vörum eða sæi á prenti, tók
hann það umsvifalaust úr safni sínu. Og af því að hann hafði aldrei fallið í þá freistni að
stinga undan orði, fjarlægja það úr seðlasafni stofnunarinnar og geyma aðeins hjá sér,
hafði hann orðið að sætta sig við að hinir og þessir hremmdu orð, sem hann hafði eignað
sér, birtu þau í ræðu eða riti og sviptu þau svo ljóma sínum að hann þekkti þau naumast
aftur fyrir sömu orð. Þetta var ekki sársaukalaust, en hann huggaði sig við það, að þeim
orðum mundi smámsaman fjölga sem féllu í algjöra gleymsku.
Að öðru leyti hafði hann helgað sig starfinu og í áratugi heyjað Orðheimtunni í kyrrþey
hálfgleymd orð úr prentuðum heimildum, en einnig úr mæltu máli. Hann var iðulega að
sniglast á elliheimilum, á fámennum vinnustöðum þar sem honum hafði tekist að gera
sig heimakominn, eða niðrí bátum í höfninni; alls staðar þar sem vænta mátti að fágæt
orð slæddust útúr mönnum.
En áhugi hans hafði aldrei náð lengra en að festa þessi orð á seðla sinni settlegu hendi,
skrá brýnustu upplýsingar um þau, geta heimildarmanna og tilfæra dæmi um notkun.
Annars skrifaði hann ekki staf og hafði til dæmis aldrei fengist til að annast útvarpsþátt
þeirra Orðheimmmanna.
Þetta framtaksleysi stafaði þó hvorki af hógværð né leti heldur má segja að það hafi
endurspeglað viðhorf hans til starfsins. Honum hafði alltaf fundist að orðasöfnunin ætti
að fara eins leynt og kostur væri; dýrmætum orðum ætti ekki að flíka og aðeins valinn
hópur kunnáttumanna að hafa aðgang að seðlasafninu. Gálaus umfjöllun um orðheimtuna
á opinberum vettvangi var honum mjög á móti skapi. Það náði engri átt, fannst honum,
að spreða dýrum orðum í blaðasnápa og stjómmálamenn, sem svo fleygðu þeim skiln-
ingslaust inn í umræðu um lítilmótlegustu efni. Hann var því líka manna fegnastur að
upphaflegur tilgangur Orðheimtunnar, að efna í nýta orðabók handa landsmönnum, var
nær alveg gleymdur, enda voru Orðheimtumenn á einu máli um það að frágangssök væri
að gefa út á meðan enn kynni einhversstaðar að leynast orð, sem þeir hefðu ekki náð til,
eða grafa mætti upp viðbótarmerkingu fomra orða í seðlasafninu.
TMM 1991:1
45