Tímarit Máls og menningar - 01.09.1991, Page 111

anna er þó öfugt við þessa heima ekki furðu-
heimur en öll rök hans stjórnast af goðsögu-
legri, táknsærri hugsun. Hringrás náttúru,
árstíða og búfénaðar tekur á sig mynd mis-
kunnarlauss lögmáls. Persónurnar eru allar á
valdi frumafla sem stríða gegn þeim af hat-
rammri illsku, sálarlíf þeirra er mettað af dauða
og eyðileggingu. Agangur tímans er alltumlykj-
andi ógn semerað kæfa líf þeirra, jafnvel þegar
á unga aldri, eins og sést í þeim sögum þar sem
sjónarhornið er bundið við drenginn, sem eru
„Aðförin“ og „Strandhöggið“.
Spennan í sögunum snýst því einkum um átök
einstaklings og umhverfis. Lífið í sveitinni er
ótrúlega erfitt vegna ytri aðstæðna, barningur,
hark og þóf eru helstu einkenni búskaparins og
hægfara eyðingin er að ná yfirhöndinni sama
hvað er streðað. Reisn mannsins í slíkri baráttu
er fólgin í viðnáminu, því að veita andstöðu og
æðrast ekki, eða að minnsta kosti að taka óum-
flýjanlegum ósigri með köldu glotti og meitl-
aðri meinhæðni. Skyldleiki þessarar hugsunar
við tilvistarstefnuna er augsýr.ilegur og hvað
eftir annað taka persónur sér í munn setningar
sem hefðu eins getað hrokkið úr munni Sísýf-
osar:
Það veit enginn neitt fyrir víst um aðra, það
er ég búinn að læra. Og ekki er síður ósiður
að blaðra um sig. Hver dregur sinn djöful
einn, það er auðveldast þannig, og alveg eitur
að hleypa þeim saman eins og hundum (bls.
65).
Þessi tragíska sýn á einstæði mannsins er mögn-
uð upp með táknmálinu og verðuroft að hreinni
örlagahugsun. „Ohöppin fara eftir eðlinu,“
(134) segir rammasögumaðurinn í „Skörðótt
fyrir augum“ eftir að hafa sagt þetta: „Náttúran
gengur sín öruggu hringferli þó ónákvæm sé
hún og skeikul, en saga mannfólksins er á hinn
bóginn grálynd á við hvaða siðspilltan hálfvita
sem er“ (133). Þessi ummæli mega teljast yfir-
skrift sagnanna, svo einkennandi eru þau fyrir
þessi átök manns og umhverfis. Ógæfa manns-
ins er fyrst og fremst fólgin í því að hann er
mannlegur, skilur og þekkir og gerir sér grein
fyrir hlutskipti sínu. Tími hans er óhjákvæmi-
lega „saga“ eða lína sem einhverntíma hlýtur að
taka enda og tapa við það merkingu sinni.
Formgerð „Strandhöggsins", lengstu sögunnar,
sýnir þetta vel. Hún er hringlaga, byggir á fjór-
um meginhlutum sem nefndir eru eftir hverri
árstíð fyrir sig og greinir frá dreng sem reynir
af öllum mætti að stemma stigu við ágangi
eyðingaraflanna, rotnunar og hnignunar með
því að veiða og drepa. 1 gegnum þennan hring,
þvert á hann, er dregin lína sem er ævi frænda
hans, yngri manns á bænum sem hann lítur
mjög upp til og er hans helsta fyrirmynd. I
upphafi bíður drengurinn komu hans af sjónum
og sagan endar á dauða hans sem er táknrænn
fyrir dauða sveitarinnar; hann var eina vonin
um að geta unnið bug á hnignuninni. Hringferli
náttúrunnar sem sífellt endumýja sig eru því í
ósamræmi við línulegan gang mannsins, merk-
ing mannsævinnar önnur en þeirrar náttúrlegu
heildar sem umlykur hann. Með dauða sínum
hverfur maðurinn og deyi sá heimur sem hann
hefur skapað sér hverfur merking hans óhjá-
kvæmilega. Þessi vitneskja verður sögumann-
inum í sögunni „Heim“ óþolandi.
Ósjálfrátt lagði ég nefið að og dauft strik
dróst í skítinn, eftir því sem hnjáliðimir kikn-
uðu. í fyrsta sinn frá því ég gekk í bæinn fann
ég til óblendins dapurleika. I fásinni máðra
dráttanna sá ég fátt annað en markleysu, eða
rofinn hring (14).
Hringrás náttúrunnar er því óvinur mannsins og
allra hans verka. Ryð, mölur, flugur, mygla,
ýlda, fúi og vargur eru tákn þessarar eyðingar
og ágangs. í sögunni „Vargakallið" er til að
mynda gamall maður að bisa við að hamla
eyðingunni með því að skjóta varginn, allt dráp-
ið öðlast táknræna merkingu í goðsöguheim-
inum og það á við um allar sögumar. I vitund
drengsins í „Aðförinni" og „Strandhögginu“
renna hefðbundnar andstæður út í eitt, öll öfl
sem ekki eru mannleg eru nánast af hinu illa;
Guð, englamir, vargurinn, mýsnar og ryðið eru
TMM 1991:3
109
«