Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Blaðsíða 16

6. Húmor
Bækur eiga að vera spennandi og fyndnar
segja krakkar oft þegar þau eru spurð. (Full-
orðnir nefna oftar uppeldisgildi og siðaboð-
skap.) Húmor í bókmenntum er ekki bara
uppá punt. Það er nefnilega eins með hann
og spennuna, hann hefur gildi í sjálfum sér.
En það er ekki sama hvernig honum er beitt.
Að hafa góðan húmor er gott veganesti út í
lífið. Húmor er einnig nátengdur siðferðis-
gildum, þannig hlæjum við með vinum
okkar en ekki að þeim. í bamabókum eins
og í kómedíum hlæjum við með þeim
valdalausu að valdsmönnum, að nýju föt-
unum keisarans og fínu frúnum og löggun-
um í Línu langsokk. Húmor í barna- eða
unglingabók má aldrei byggjast á því að
gera grín að veikleikum barna og unglinga
eða annarra sem minna mega sín, þá verður
hann siðlaus.
7. Siðfrœði og hugmyndafrœði
Siðaboðskapur hefur oft verið yfirþyrm-
andi í barnabókmenntum og það má hann
ekki vera. Samt er mikil þörf á skýrum,
mannúðlegum og fordómalausum siðferð-
isgildum en þau þurfa að vera samrunnin
verkinu, innbyggð í alla þræði þess. I per-
sónuna Línu langsokk er innbyggður mikill
og jákvæður siðaboðskapur þótt á sínum
tíma þætti hún ósiðlegt fordæmi af þeim
sem vildu ala börnin sín upp í formlegum
siðum fremur en góðu hjartalagi. (Þótt þeir
hafi e.t.v. ekki hugsað það beint þannig.)
Hugmyndafræðin er umdeilanlegri. Hún
þarf að vera í takt við þann tíma sem bókin
er skrifuð á, gjarnan framsækin en ekki
afturhaldssöm. Umfram allt má hún ekki
innræta lesendum fordóma t.d. um kyn-
þætti, karla og konur eða ákveðna þjóðfé-
lagshópa.
8. Málfar
Allar bókmenntir eru leikur með tungumál
öðrum þræði. Börn og unglingar eru enn að
læra málið og þess vegna er frjó málnotkun
þar sem höfundur leikur sér dálítið með
tungumálið sérstaklega eftirsóknarverð í
barna og unglingabókmenntum. Það þarf
að taka mið af því að hver aldur hefur sín
einkenni í málþroska og höfundur verður að
þekkja vel það sem einkennir lesendahóp-
inn sem hann skrifar fyrir og spila á það í
málnotkun sinni. Þannig getur náðst upp
þroskandi samspil textans og lesandans
sem nýtur og nemur í senn.
Slík málnotkun hefur skipað Guðrúnu
Helgadóttur heiðurssess meðal rithöfunda.
9. Bjartsýnn endir
Takmark alls uppeldis er björt framtíð, börn
verða að eiga von um hana. Bamabók-
menntir stuðla að því með því að láta allt
fara vel að lokum eða a.m. k. gefa skýra von
um að allt muni fara vel fyrir sögupersónum
sem lesendur hafa fylgt gegnum súrt og sætt
við lesturinn. Böm og unglingar hafa al-
mennt ekki þroska til að túlka endi sem er
óljós eða slæmur á þann hátt sem fullorðnir
gera sem þroskaðir lesendur. Þess vegna
verður að tryggja góðan endi í barna- og
unglingabókum.
70. Hvað skilur bókin eftir?
Það er ágætt að hugleiða þessa spurningu í
dálítið víðum skilningi að loknum lestri
bókar. Sé það margt sem leitar á hugann
bendir það til að bókin hafi átt erindi. Yppi
lesandi öxlum, átti hún ekki erindi við hann
í það skiptið a.m.k. Þama er spurt um sam-
band lesanda og texta hverju sinni og það
er auðvitað einstaklingsbundið, jafnvel
tímabundið.
6
TMM 1992:1