Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Blaðsíða 84

Breiddin hefur aukist og með vaxandi, al-
þjóðlegri bókmenntun landsmanna er orðið
tómt mál að rýna sífellt bara í þessa fáu
höfunda sem hér gefa út bækur á móður-
máli sínu og reyna að sjá einhverja innbyrð-
is þróun út úr skrifum þeirra. Hvað þá að
við getum kennt auglýsingaherferð eða ein-
um eða tveimur bókmenntaskríbentum um
stórsveiflur sem verða í lestri fólks og á
þeim verkum sem hér eru skrifuð. Það er til
dæmis varasamt að kenna Matthíasi Viðari
um að nýraunsæjar skáldsögur runnu sitt
skeið á enda á nýliðnum áratug, eða Helgu
Kress þann áhuga á konum sem birtist í
umræðunni, eða Guðmundi Andra það and-
óf gegn einsýnu, femínísku lífsviðhorfi,
sem víða má finna í loftinu.
Við erum ekki lokuð eining og getum
ekki skýrt íslenska bókmenntasögu ein-
göngu út frá innlendri þróun. Gamalt dæmi
um hvemig það var ranglega gert á fyrri tíð
er hefðbundin túlkun íslenskra rímna sem
áttu að vera eins konar sjálfsprottinn sam-
runi danskvæða og dróttkvæða. Rímur áttu
að hafa vaxið fram úr þessum kveðskapar-
greinum og nýtt það besta úr báðum þangað
til það rann upp fyrir mönnum að rímna-
hættir eru líklega skyldastir bragarháttum
sem komu fram í samtímakveðskap ná-
grannaþjóðanna og rímnaskáld sóttu sér
stílfyrirmyndir í erlendan kveðskap. Eins er
með Gyrði Elíasson. Þó að ytri veruleiki
sagna hans sé oftast úti í íslensku dreifbýli
þá er trauðla hægt að gera grein fyrir þeim
vindum sem þar blása nema í alþjóðlegu
menningarsamhengi.
Það er heldur ekki hægt að draga bók-
menntasöguna niður í velþóknun þröngs
hóps eins og hina nafnlausu ungu karlgagn-
rýnendur sem Helga Kress spyrti saman í
Veru árið 1986 þegar hún sagði að smá-
pollasögur úr ákveðnum borgarhverfum í
Reykjavík, eins og hún orðar það, hafi notið
hrifningar ungu karlgagnrýnendanna „sem
þjappa sér saman um þessa tegund bók-
mennta og hefja til skýjanna. Sjá augsýni-
lega eitthvað af sjálfum sér í þessu.“
Guðmundur Andri Thorsson svaraði þess-
ari hugmynd nokkuð rækilega með grein-
inni „Bemskuminningar“ í öðm hefti
Tímarits Máls og menningar 1987. Þar
benti hann réttilega á að efniviður bókanna
skipti ekki höfuðmáli heldur úrvinnslan og
sá goðsögulegi heimur sem umræddar
pollasögur byggðu upp, auk þess sem það
var krafa tímans að skrifa raunsæju Reykja-
víkursöguna.
En málefnastilling og leiðsögukenning
Helgu um að sögunum sé hampað af strák-
um af því að strákar eru að skrifa um stráka
er ennþá á döfinni í hausthefti Skímis 1990
þar sem Astráður Eysteinsson skrifar grein-
ina „Myndbrot frá bamæsku“. Það er því
full ástæða til að hnýta aðeins aftan við
þessa umræðu með þeim almenna fyrirvara
að það er óeðlilegt að þurfa sífellt að taka
afstöðu til sömu femínísku tvíhyggjunnar
um að konur séu að rísa gegn hlutverki sínu
sem konur, og karlar að stritast við að halda
yfirráðum sínum með kúgun konunnar. Það
er vissulega réttmætt að koma því sjónar-
miði að og viðurkenna að stundum sé tví-
hyggja af þessu tagi árangursrík leið til að
hugsa um bókmenntir. En það er jafnfráleitt
að reyna að fella þær allar undir þetta kerfi
og hugsa sér að þjóðfélög heimsins séu
fyrst og fremst feðra/karlveldi og að átök
bóka snúist ævinlega um ásinn konur-karl-
ar. Það er ekki eina málið frekar en það er
eina málið að við búum í auðvaldsþjóðfé-
lagi (þó virðist það vera svo að þeir sem
áður sáu kúgun auðvaldsins á alþýðunni í
74
TMM 1992:1