Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Blaðsíða 86

fellu í þeirra persónulegu bókmenntasögu,
sem er gott og gilt, þá er ég ekki mjög
trúaður á þá kenningu að Pétur Gunnarsson
hafi lesið um Jón Odd og Jón Bjama árið
1974 og fengið hugmyndina að Punktinum
sem sló í gegn árið 1976, tveimur árum
síðar. Það dæmi gengur bara ekki upp. Hinir
aðgreinandi þættir „strákar" og „fyndið“
nægja ekki til að skapa bókmenntaverk á
borð við Andrabálkinn. Þó að við getum
víða hlegið við lestur Andrabókanna þá
hafa þær allt aðra og alvarlegri heildarhugs-
un á bakvið sig en sögur Guðrúnar Helga-
dóttur (sjá um það grein mína: ,,„Ég að
öllum háska hlæ“ — eða hvað? Um hug-
myndir í bók Péturs Gunnarssonar Sagan
öUli í Teningi 2 (1986), bls. 38-47). Og
þessir þættir nægja heldur ekki til að gera
grein fyrir heildarhugsun hinna verkanna.
Þetta er alltof einföld bókmenntasöguskoð-
un til að vera brúkleg því eins og Astráður
bendir sjálfur á þá skortir ekki fyrirmyndir
að æskusögum í heimsbókmenntunum. Og
Guðrún Helgadóttir fann ekki upp húmor-
inn þó að hún sé vissulega fyndin í bókum
sínum.
I framhaldi af þessari umræðu langar mig
til að vekja athygli á öðrum strákabókum
sem ætti fyrir löngu að vera búið að gefa út
í stórbók og ég held að gætu verið djúprætt-
ir áhrifavaldar í þessu dæmi; bókum sem
lýsa strákaveröld í reykvískum borgar-
hverfum sem urðu að goðsögulegum stöð-
um á himinhvelfingunni í æsku minni,
bókum sem leyna ekki andúð stráka á stelp-
um og öllu sem þeim tengist, bókum sem
tala kinnroðalaust um undirbúning stráka
fyrir karlhlutverk samfélagsins þar sem
ekki er grátið og hangið yfir pottum, upp-
vaski eða barnauppeldi, bókum sem maður
lifði sig inní löngu áður en maður varð nógu
stór til að fara sjálfur niður á bryggju að
dorga eftir kola og marhnút og æsa til
hverfabardaga eins og maður las um í vest-
urbænum, austurbænum og skuggahverf-
inu í bókum Hendriks Ottóssonar um
Gvend Jóns og okkur hina. Þessar bækur
komu út á árunum 1949-64 og eru miklu
frumlegri fyrirmynd háðskra og nokkuð
karlrembulegra pollasagna úr reykvískum
borgarhverfum, ef menn óska eftir slíkri
fyrirmynd á annað borð, en bækur Guðrún-
ar Helgadóttur.
Hér að framan var gefinn kostur á því
sjónarmiði að einhver sameiginleg reynsla
gæti sameinað fólk í bókmenntasmekk.
Fólk með ólíkan bakgrunn getur haft ólíkan
smekk og ætlast þó til að ströngustu, list-
rænu kröfum sé fullnægt. Að vísu er hér
reynt að halda fram frekar einföldum og
altækum smekk en reynsla okkar sýnir áð
fólk á erfitt með að koma sér saman um
hvar eigi að draga mörk þessa einfaldleika.
Það verður því augljóslega að taka mið af
mismunandi sjónarmiðum þegar kemur að
mati á bókmenntasögu. Þó að mér finnist til
dæmis Hringsól Álfrúnar Gunnlaugsdóttur
hafa verið ofmetið á þeim forsendum að
það sé gott í sjálfu sér að flækja formið og
gera tilraun til að hræra öllum söguþræði
saman, þá er greinilega Qöldi fólks sem
hefur hrifist með og hringsólar sér til
ánægju um bókina. Og Hringsól hefur haft
mikil áhrif á byggingu og anda annarra
skáldverka. En ég held að verk Álfrúnar
hafi miklu fremur heppnast þrátt fyrir þess-
ar flækjutilraunir, vegna þess að henni tekst
að sveigja þær undir heildarhugsun bókar-
innar og nýta sér þær til framdráttar fremur
en að flækjan sé markmið í sjálfu sér—eins
og kannski bar nokkuð á í bók hennar Þel.
Það sem skiptir þó mestu máli um end-
76
TMM 1992:1