Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Blaðsíða 50

Þetta var átta árum áður en Neil Armstrong hoppaði um tunglið í
beinni útsendingu.
Stundum fannst mér að Júra ætti sér sagnaranda. Sumarið 1968 var
ég í heimsókn þar eystra. Dubcek hafði fitjað upp á sósíalisma með
mennskri ásýnd í Prag og Brézhnév lét öllum illum látum. Sovésk blöð
voru full af ískyggilegum skrifum um að gagnbyltingin léki lausum hala
í Tékkóslóvakíu og yrði það ekki þolað. Þegar gamlir vinir komu saman
gátu þeir ekki um annað talað. Júra kynnti mig fyrir nýrri manngerð,
andófsmanni, einum þeirra sem skrifuðu undir mótmæli. Hann hét Roj
Médvédev, tvíburabróðir líffræðingsins Zhoresar, sem settur hafði verið
á geðveikrahæli fyrir pólitískan sjúkdóm sem kallaður var „umbóta-
della“.
í byrjun ágúst komum við saman nokkrir til að drekka vodka og það
var ögn léttara yfir hópnum en verið hafði um skeið. Dubcek og Brézhnév
höfðu hist á landamærum ríkjanna og gert með sér samkomulag um að
Tékkar fengju að vera til áfram. Var nú ekki leiðin sæmilega greið til að
halda þessu striki og gera eitthvað sæmilegt úr aumingja sósíalismanum,
sem aldrei hafði fengið að njóta sín til þessa? Jú, það hlaut að vera.
Eða réttara sagt: vonin bauð okkur að halda það.
Nei, sagði Júra. Það er ekkert að marka þetta skjal. Þeir ráðast inn í
Tékkóslóvakíu, sanniði til. Þeir geta ekki annað. Fordæmið er of hættu-
legt fyrir þá.
Við mótmæltum allir hástöfum, því hver vill trúa illum spám? En Júra
hafði rétt fyrir sér, eftir fáa daga brunuðu skriðdrekarnir til Prag.
Við Lena fórum heim til íslands tveim dögum eftir innrásina og móðir
þeirra Júru með okkur. Nú var vík milli vina því mér fannst ég ekki lengur
eiga nein erindi til Moskvu. Ég hitti Júru ekki aftur fyrr en árið 1975.
Hann hafði verið mikið í slagtogi við andófsmenn. Médvédevbræður,
sem töldu sig geta náð gagnlegu sambandi við umbótaöfl innan Flokks-
ins, voru orðnir of hægfara fyrir hann. Júra komst í vinfengi við Andrej
Sakharov og var honum innan handar með ýmislegt. Það vildi reyndar
svo vel til, að Sakharov var staddur heima hjá Júru daginn sem blaða-
menn leituðu hann uppi til að segja honum að hann hefði fengið friðar-
verðlaun Nóbels fyrir mannréttindabaráttu sína. Leynilögreglan KGB
vann að því um þetta leyti að fækka sem mest í liði mannréttindahöfð-
ingjans, einangra hann sem mest. Sumir vinir Sakharovs voru settir inn
40
TMM 1992:1
j