Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Blaðsíða 72

sína má fullyrða að sögualdarbærinn hafi
fallið vel að umhverfinu og betur en nokkur
Breiðholts- eða Ljós-álfheimablokk. Samt
sem áður hefur hann verið reisulegur og
vinalegur. í framhaldi af því er full ástæða
til að hugleiða hvers vegna háreistir sögu-
aldarbæir, að ekki sé minnst á íslenskar
stafakirkjur, féllu betur að íslensku Iands-
lagi en skúr- eða flatþekjur nútímans.
Fjarlægðir og línur í landslagi ráða úrslit-
um um það hvort mannvirki falla inn í það
eða ekki. Kröftugar línur fjallahlíða og
hamrabelta heimta að tillit sé tekið til
þeirra. Sléttan, ímynd þrautseigju, er líka
kröftug, en mýkt landslagsins felst í ávölum
ásum, lautum og hólum og lækir og ár auka
fjölbreytnina.
Fomaldarbærinn, eins og hann er talinn
hafa verið, féll einstaklega vel að línum
íslensks landslags. Það er eins og hann hafi
vaxið upp úr landslaginu. Oft reis hann á
hlutlausu svæði, þar sem engin átök voru á
milli fjalls og undirlendis, og samt var hann
í samræmi við hlíðar fjalla en mýkti jafn-
framt harðneskju kletta, meðal annars með
torfþekjunni. í landslagi hóla og ása varð
hann tígulegur. Reyndar var torfbærinn
hannaður svo í þaula að hann varð einskon-
ar eftirmynd íslensks landslags og af þeim
sökum er hann sígildur í þessu landslagi.
Og segja má um fom mannvirki að þau em
svo eðlileg að þau mynda einskonar fram-
hald náttúrunnar.
Það er lóðið.
En hvað hefur gerst á íslandi á þessari öld
framfara? Upp úr 1950 og fram til 1985 eða
svo, þegar mest er byggt á íslandi ríður yfir
landið bylgja af húsagerðum sem ekki tóku
tillit til umhverfis eða féllu að því. Mörg
þessara húsa héldu hvorki vatni né vindi
vegna þess að byggingarmátinn var fram-
Það er ekkert einkamál að
reisa hús . . .
andi. Hinn nýi byggingarstíll var hvorki
stórbrotinn né hugmyndaríkur og minnir
fremur á mismunandi útfærslur á bílskúr en
nokkuð annað, og þannig em blokkir og
bæjarhverfí víða um land.
Það er ekkert einkamál að reisa hús, ekki
sjálfsagt að ögra fegurðarskyni fólks eins
og ineð álveri í Straumsvík og skúraskrifli
og ruslahaugum Stálfélagsins í Hafnar-
fjarðarhrauni; eða með skærmáluðum tönk-
um olíufélaga á viðkvæmum og fögmm
stöðum um allt land. Það á að fela tankana
og mála þá inn í landslagið. Þeir skaða
umhverfið en þeir minna líka á skelfilegt
tillitsleysi olíufélaga um allan heim gagn-
vart umhverfinu.
Það er heldur ekki einkamál bóndans að
reisa nýbyggingu í túninu heima eða að
skera holundarsár í mýrar og móa landsins,
vegna þess að allar slíkar framkvæmdir eru
varanlegar. Samt eru sveitabýli ekki skipu-
lagsskyld á sama hátt og þéttbýli. En hvaða
lausn væri það, svosem? Alls engin, nema
annað fylgdi eftir.
Núorðið er algengt að sjá húsaþyrpingar,
kraðak húsa, á sveitabæjum um allt land þar
sem áður var myndarlegt og vinalegt heim
að líta. Þar sem byggingar em í fullkomnu
ósamræmi hver við aðra og illa staðsettar
bæði er varðar umhverfi og hagræðingu. Á
sumum bæjum hefur nýtt bæjarstæði verið
valið og nútíma „böngaló" eins og í Bón-
ansa stendur á stað sem segir: það á eftir að
flytja húsið. Þá er í næsta nágrenni gamalt
og reisulegt hús niðumítt á hinu eina og
rétta bæjarstæði.
62
TMM 1992:1