Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Blaðsíða 74

mældur, er skelfilegt rugl. Hagvöxtur er
mæling á svokölluðum hagnaði, og stað-
reyndin er sú að sóun á verðmætum og
varanlegum gildum getur leitt til hagvaxtar.
Segjum svo að aukin skattheimta vegna
álvers og stórvirkjana verði til þess að við
þurfum að vinna 10 tímum lengur á mán-
uði. Þetta er kannski sá tími sem við notum
til þess að hagræða í innkaupum fyrir fjöl-
skylduna, lesa fyrir og tala við börnin okkar
svo að þeim líði þokkalega, heimsækja vini
og ættingja, tala saman, lesa. Afraksturinn
af auknu vinnuálagi em erfíðari heimilis-
aðstæður, dýrara heimilishald, vanlíðan og
þreyta. En þjóðarbúið myndi sýna hagvöxt
vegna aukinna afkasta og aukinnar neyslu.
Hagvöxtur er afleitur mælikvarði og hræði-
lega villandi af því að orðið er svo vinalegt
— svo mikið töfraorð. En hann er blekking
og svikamylla. Hann er spennan sem þarf
að draga úr. í stað hagvaxtar ætti að mæla
hagsæld.
Og við verðum að halda áfram að stinga
á kýlum.
Sú árátta er landlæg að leggja að jöfnu
framkvæmdir og framfarir. Allar fram-
kvæmdir hversu litlar sem þær eru orka
tvímælis og því stærri sem þær eru þeim
mun vafasamari eru þær. Framkvæmdir eru
ekki skyldari framförum en magn er skylt
gæðum og linnulaus framkvæmdagleði
landans er ákaflega varhugaverð. Spakur
bóndi í Þistilfirði orðaði það svo þegar hann
ræddi um dugnað frænda sinna: „Það versta
við þessa duglegu menn er það að þegar
þeir gera vitleysu þá gera þeir svo mikla
vitleysu.“
Það er málið!
Það þóttu og þykja enn framfarir þegar hætt
var að nota dráttarhesta í sveitum og þorp-
um? Er það víst? Hestur er auðveldari en
dráttarvél í gang á veturna. Yfirleitt er nán-
ara samband á milli manns og hests en
manns og dráttarvélar. Rekstur hests þarf
ekki að vera mikill og viðgerðakostnaður í
lágmarki. Hann er ekki mjög hávær, meng-
ar ekki umhverfið og eykur fjölbreytni lífs-
ins. Öðru vísi verðmætamat og annar hraði
sem hæfir sálinni.
Eru það framfarir að ræsa fram flæðiengj-
ar, þessar eilífðarekrur sem aldrei bregðast
og aldrei þurfa tilbúinn áburð? Hefðu það
ekki fremur verið framfarir að finna upp
hentug verkfæri til að nytja flæðiengjar?
Hvemig getum við sagt bömum okkar að
það séu framfarir að virkja stórt og eyði-
leggja landið á meðan landsmenn búa við
orkuokur en stóriðjuhöldar fá hana undir
framleiðsluverði; þegar hagkvæmara er
fyrir meðal sveitabýli að byggja eigin
vatnsaflsstöð en að kaupa orku frá ríkinu?
Hvernig getum við sagt börn-
um okkar að það séu framfar-
ir að virkja stórt og eyði-
leggja landið á meðan lands-
menn búa við orkuokur en
stóriðjuhöldar fá hana undir
framleiðsluverði. . . ?
Smátt er oft hagkvæmara en stórt og sjálfs-
þurftarbúskapurinn er gulls ígildi.
Við eigum að hugsa um heildir: sveitir,
þorp, bæi, borg og þjóð — í smáum, fjöl-
þættum og samtengdum einingum — í stað
risastórra patentlausna — þær eru áhættu-
samar, dýrar, óhagkvæmar og bera vott um
hugmyndafátækt. Eins þurfum við að víkka
64
TMM 1992:1