Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Blaðsíða 93

Jónas gisti þar hjá séra Pétri, væri ekki
nema veikburða þrautaráð fyrir þá sem í
allra lengstu lög kynnu að vilja trúa á sann-
leikskorn í sögunni, og hefði auk þess harla
léttvæga þýðingu.
III
Engu að síður geymir saga þessi af Jónasi
fáein athyglisverð fróðleikskom um skáld-
ið — og sum þeirra að minnsta kosti fengin
úr prentuðum ritum. Höfundum er kunnugt
um útlit Jónasar í megindráttum; og í krafti
þeirrar staðreyndar að vinur skáldsins,
„hann Þorgeir í lundinum góða“, var sonur
séra Guðmundar, er Jónas látinn flytja utan
til hans vistir frá Staðastað, nákvæmlega
tíundaðar, „ullarföt, smjöröskjur og barinn
og roðflettan harðfisk". En sú prentuð
heimild sem ég hef einkum grun á að orkað
hafi á söguna er frásögn um ferð Jónasar
um Austurland sumarið 1842, höfð eftir
Jóni Jónssyni á Þjófsstöðum og prentuð
1924 í Blöndu, III. bindi. Sú frásögn er
víðkunn, en þótt fróðleg sé um sum atriði
varðandi heilsufar Jónasar og háttu, hefur
hún að sama skapi reynzt viðsjárverð um
önnur. Veikindi Jónasar það sumar, fótar-
mein og þungsinni með vosbúð og óreglu,
voru manna á meðal gróflega rangfærð og
ýkt (sjá m.a. „Ur bréfi frá séra Olafi Ind-
riðasyni til Páls Melsteðs 8. apríl 1843“ í
Tímariti Máls og menningar 1978). Bolla-
leggingar um það skipta þó ekki máli hér;
hinsvegar segir orðrétt í fyrrnefndri ferða-
lýsingu:
Hann var nótt á Sólheimum í Mýrdal og
vildi ekki vera þar inn í bæ, heldur einn
annarstaðar. Það fékkst hvergi af honum,
hvar sem hann var nótt. Var hann þá út í
kirkju með menn sína.
Enn fremur segir þarna frá því, að á Galta-
stöðum í Hróarstungu hjá séra Hjörleifi
Guttormssyni hafi Jónas loks ekkert getað
þegið:
Sendi þá séra Hjörleifur strax eftir héraðs-
lækni í Múlasýslu á laun við Jónas. Hann
kom strax, og þegar hann fór að tala við
Jónas um veikindi hans, sagði hann, að það
varðaði lækninn að engu, og íyrirbauð hon-
um að snerta neitt við sér. Þá var hann, eftir
skipun læknis, tekinn nauðugur og skoðað-
ur. Var þá sár á öðrum fæti.
Samkvæmt frásögn Kristínar frá Tröðum
og Helgu Halldórsdóttur vildi Jónas helzt
sofa úti í kirkju á Staðastað, var tregur til að
láta draga af sér vosklæði og hafði óhreina
fætur, rauða og ekki lausa við bólgu. Eru
þetta ekki bjórar úr Austurlands-ferðasög-
unni, fluttir vestur á Snæfellsnes og gjör-
nýttir þar í minningarmynd sem kannski er
einna helzt í ætt við draum?
IV
Ekki er allt sem sýnist, og sannast það hér.
Varla er nema von að í hugann komi heil-
ræði sem Páll Melsteð sagði forðum að
Jónas Hallgrímsson hefði meðal annars
kennt sér þegar þeir voru samtíða í Bessa-
staðaskóla: „að taka ekki allt trúanlegt sem
talað var“.
Svo vikið sé að vísunni sem Jónas á að
hafa kveðið á hlaðinu á Staðastað, mun bágt
að segja hvort hún er rétt feðruð. Hún hefur
fengið inni í viðauka í nýrri útgáfu ritverka
Jónasar, tekin upp úr bók Helgu Halldórs-
dóttur, og er vel að henni skuli þar haldið til
skila. Frá fyrstu sýn hefur mér reyndar þótt
eitthvað „Jónasarlegt" við hana. Á slíku
þefskyni verður enginn úrskurður byggður,
TMM 1992:1
83