Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Síða 85

JÓHANN MAGNÚS BJARNASON
þau framhaldslíf skilið. Hann fjallar um líf manna einsog það er, og hefur
alltaf verið, á öllum tímum. Að því leyti er hann „klassískur“. Hann mun hafa
metið William Shakespeare mest allra höfunda, og má sjá „gamla manninn"
gægjast fram í línurnar hjá honum sumsstaðar, ekki síst í barnasögunni Karli
litla. Til gamans má geta þess að honum var einnig mjög hugleikinn landi
og samtímamaður Shakespeares, skáldið Ben Jonson, og meira að segja
geymir dagbók hans langar færslur þar sem hann reynir að færa sönnur á að
Jonson hafí verið af íslenskum ættum. Eftir því sem best verður séð hefur
hann þó lítið fyrir sér í þeim efnum annað en stafsetningu nafnsins, en einnig
taldi hann rit Jonsons forn-íslensk í innsta eðli sínu.
Jóhann Magnús var á margan hátt meiri Islendingur en þeir sem heima
voru um þær mundir, þó hann lifði og hrærðist öðrum þræði í enskumæl-
andi heimi. Hann var mikill þjóðernissinni, í betri merkingu þess orðs, en
fór þó hugsanlega stundum yfir strikið í ákefð sinni að sanna verðleika
íslands og íslendinga við hlið annarra landa og þjóða. Fyrrnefndur vinur
hans Jóhannes P. Pálsson, segir í grein sinni að stundum hafi hann ekki getað
stillt sig um að stríða Jóhanni ofurlítið á þessari miklu ást til alls sem íslenskt
var, og stöku sinnum hafi Jóhanni stórlega misboðið. Hann fór barnungur
vestur og sýnist alla tíð hafa þráð ísland, þó hann kallaði fóstru sína, Kanada,
líka móður þegar frá leið. Lökustu kaflarnir í bókum Jóhanns Magnúsar eru
þegar hann leiðist út í nokkuð hæpinn samanburð við aðrar þjóðir, og þá er
einsog heilög en dálítið leiðigjörn einfeldni nái yfirhöndinni, og umfram allt
verður íslensk þjóð heldur einlit í meðförum hans sem slík. Hann nýtur sín
fyrst og fremst í því að fjalla um einstaklinga, þá rennur sagan létt og frjálst
fram, og það virðist óvefengjanlegt að viðkomandi hafi hann þekkt, og þekkt
vel. Hann er ekki hugsuður eða heimspekingur, að minnsta kosti ekki í
viðtekinni merkingu þeirra orða, og þar af leiðandi bregst honum offar en
ekki bogalistin þegar hann vill líta á stærri heildir. Það er helst í margnefndri
dagbók að hugleiðingar hans á þessum sviðum njóta sín, þar leitar hugsunin
í annan farveg. En fyrst og fremst er Jóhann Magnús maður ffásagnar, og
segir ffá á hreinan og ferskan hátt og það er gleði að baki orðum hans, jafnvel
þegar hann segir ffá dapurlegum atburðum; að sjálfsögðu engin þórðargleði,
heldur gleði þess sem nær að lýsa öðrum (þ.e. lesendum) með lukt sinni, þó
ekki sé nema skamman spöl, í myrkrinu sem umlykur alla tilveru. Sennilega
hefði hann ekki getað skrifað undir að líf manna sé umlukið myrkri, heldur
ljósi, og ljósið þurfi aðeins að brjótast inn í manninn. En þar með er komið
í grennd við guðfræði, og það hefði hann ekki viljað. Ólíkt Stephani G. hélt
hann sig frá trúmáladeilum vestra, og satt að segja er undarlegt hvað Kletta-
fjallaskáldið sótti í þref um þá hluti, jafn trúlaus og hann þóttist vera.
TMM 1997:3
83