Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Blaðsíða 91

JÓHANN MAGNÚS BJARNASON
ast evrópskum anda. Menn geta deilt um hvernig sú blöndun reynist, og víst
eru ævintýrin misjöfh, en það er einsog áður, innan um glitrar.
Jóhann hélt mjög upp á skáldkonuna Pauline E. Johnson, jafnvel sjálfur
Shakespeare mátti hopa á stundum. Hún var af indíánaættum og orti ljóð
og sagði sögur út fr á uppruna sínum. Á þennan hátt auðgaði Jóhann Magnús
Bjarnason íslenskar bókmenntir af nýjum tóni, sem er vel við hæfi, því
indíánar reyndust íslendingum vel á Nýja-íslandi í upphafi. Jóhann Magnús
má heita fyrstur vestur-íslenskra skálda til að greiða þá skuld að nokkru, því
ljóðskáldin Guttormur J. og Stephan G. höfðu ort fremur kæruleysislega um
þessi náttúrubörn, nokkuð í anda hefðbundinna viðhorfa hins hvíta manns.
Jóhann Magnús stígur þar skrefi lengra en þeir, teygir sig út yfir lífseiga
fordóma eins kynþáttar gagnvart öðrum. Að vísu er hann ekki alltaf jafn
farsæll í umfjöllun sinni um aðra kynþætti, það verður að játast: í Brasilíu-
förunum og víðar ber hann keim af Kipling og fleiri spámönnum sem töldu
yfirburði hvíta kynstofnsins augljósa og leiddu til þess að löngu síðar á
Djúpavogi langaði Stefán Jónsson í bernsku svo mikið til að sjá hvítan mann
að vinur hans hljóp heim í blóðspreng og sótti spegil og sýndi honum sjálfan
sig — sem að vísu urðu gífurleg vonbrigði. Það er einsog það hafi tekið
Jóhann Magnús nokkuð langan tíma að yfirvinna kreddurnar sem ríktu í
blöndu þjóðanna vestra, en það má rekja sig eftir þróun hugsunar hans í
þessum efnum með því að fara gegnum bækur hans frá upphafi til loka, og
á endanum horfir hann undan handarjaðri Emersons og Thoreaus og skilur
bræðralag mannkyns dýpri skilningi, enda var það að öllu leyti í betra
samræmi við annars heilshugar bróðurþel hans í garð annarra manna.
Sögur hans um einstaklinga af íslensku bergi brotna í Vesturheimi eru á
vissan máta framlag til Sögu íslendinga í Vesturheimi. Að sumu leyti mætti
jafnvel segja að sögur hans nálgist þá nýju aðferð í sagnfræði sem kallast
einsaga, þar sem hið einstaka er látið spegla heildina, og vitaskuld renna oft
saman skil sagnfræði og skáldskapar ekki síst í nýjum skáldskap, til dæmis
ágætum heimildaskáldsögum Böðvars Guðmundssonar. Nýlega kom út
athyglisverð bók þar sem notuð er aðferð einsögunnar; Menntun, ást og sorg
eftir Sigurð Gylfa Magnússon. Þar er fjallað um dagbækur tveggja bræðra
vestur á Ströndum, fróðleiksþrá þeirra, lífsbaráttu og áföll og hvernig allt
þetta birtist á síðum dagbóka þeirra og speglar í raun heilt samfélag á mótum
gamals og nýs tíma. í þeirri dagbók sem Jóhann Magnús hélt er að vísu minna
fjallað um ytri atburði en í dagbókum bræðranna, en þess meiri áhersla lögð
á innra lífið. En meðal annars eiga dagbækur þessara þriggja manna það
sameiginlegt að sífellt er verið að tala um hvað verið sé aö lesa. Jóhann
Magnús er að stærstum hluta sjálfmenntaður alþýðumaður einsog þeir bræð-
TMM 1997:3
89