Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Blaðsíða 92

SIGRÍÐUR ALBERTSDÓTTIR
aðferðum sálgreiningarinnar í umfjöllun sinni og að gera ekki ráð íyrir ólík-
um menningarheimum. Draugar gætu til dæmis kallað á hik í einum menn-
ingarheimi en ekki öðrum, til dæmis ekki á íslandi þar sem annar hver
maður trúir á tilvist drauga og hefur reyndar hitt einn eða tvo!
Þetta bendir Rosemary Jackson einmitt á í bók sinni Fantasy: The Literat-
ure ofSubversion en hún segir að ekki sé hægt að skilja fantasíuna án þess að
skilgreina þjóðfélagið sem hún er sprottin úr. Hún segir að fantasían reyni að
uppfylla skort sem sé til kominn vegna þeirra hafta sem mismunandi menn-
ingarheimar setji og að hún birti þrá sem leitist við að finna á ný eitthvað sem
við innst inni skynjum sem fjarveru og/eða missi. Að sögn Jacksons leitar
fantasían uppi það óséða og ósagða í menningu okkar, allt sem hefur verið
þaggað niður og/eða fjarlægt. Hún bendir einnig á að skilgreining á sögu
hljóti að miðast við það umhverfi sem hún er sprottin úr, þ.e. túlkun sögu
hlýtur að miðast við hvort um trúarlega eða veraidlega menningu er að ræða
í viðkomandi sögu.
Heimur fantasíunnar er gjarnan uppfullur af óhugnanlegum táknum sem
vísa öll til þeirrar staðreyndar að tilraunir mannsins til þess að nálgast hina
upprunalegu heild séu fyrirfram vonlausar. Því ríkir gjarnan mikið öngþveiti
og örvænting í fantastískum bókmenntum en einnig gróteskur húmor. Þótt
mikill grundvallarmunur sé á skilgreiningum Todorovs og Jacksons kemur í
ljós að endanlegar niðurstöður þeirra eru mjög svipaðar.
Þau slá því bæði föstu að fantasían leitist við að lýsa fyrirbærum sem
hvorki er hægt að sjá né segja frá. Fantasían nærist á tvíræðni tungumálsins,
þeim orðum og hugmyndum sem við náum ekki að setja fram eða tjá.
Fantasían er það sem við getum hvorki afgreitt sem raunveruleika né ímynd-
un. Todorov leggur megináherslu á hik þess manns sem getur ekki greint
þarna á miili en Jackson leggur aðaláherslu á þrá mannins til að nálgast þetta
ósýnilega fyrirbæri.
Fráfantasíu til töfraraunsœis
Töfraraunsæi hefur verið skilgreint á svipaðan hátt og fantasían og þegar
kemur að því að greina þarna á milli verður oft fátt um svör.
Eflaust eru flestir lesendur sammála um þá túlkun á Húsi andanna eftir
Isabel Allende að höfundur dragi upp mynd af raunverulegum atburðum
með þvi að nota venjubundnar aðferðir raunsærrar ffásagnar en brjóti síðan
upp þetta raunsæi með því að bæta inn í söguna óraunverulegum þáttum.
Hér erum við komin með eina af skilgreiningum Jacksons á fantasíunni3 og
við gætum eflaust notað enn fleiri. Því spyr ég: er töfraraunsæi ekki aðeins
82
www.malogmenning.is
TMM 2000:1