Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Blaðsíða 28

KRISTJÁN B. JÓNASSON
honum lausn að komast út úr hugsanagangi hans með lestri franskra
bókmennta og nýrra rita um söguskoðun. Fyrir vikið verð ég að taka með í
reikninginn að sú skoðun hans að beita beri „ímyndunaraflinu“„til þess að
vekja upp svipi fornra alda“ (22) hafi haff umtalsverð áhrif á framsetninguna.
Mikilvægi „ímyndunaraflsins” hefur í för með sér að „þekking" íslenzkrar
menningarbyggist ffá upphafi á skáldlegri umsköpun og því kalli ritið sjálft á
að vera lesið með þá túlkun í huga, ffemur en að vekja þá hugmynd að það sé
hlutlægt heimildarit. Og Sigurður hvetur mig áff am í þessum lestrarhætti með
því að segja í lok forspjalls síns: „Hversu langt mál sem hann [höfundurinn]
ritar, verður það ekki annað en þáttur úr ævisögu hans sjálfs“ (55). Mér finnst
þessi lokaorð storka mér því þau eru eins og smíðuð upp í mig. Skyldu þau
vera gildra? í það minnsta eru þau mér hvatning til að skoða frásögn Sigurðar
af landnáminu og lagasetningu, siðagrundvelli, skáldskap og hnignun íslenska
þjóðveldisins sem sjálfsævisögu, en um leið grunar mig að þau séu mælsku-
bragð, einskonar humilitas-núlií formálaritarans sem dregur úr mikilvægi
bókar sinnar til að standa þvi stoltari að lokum með stórvirkið í höndum.
Hvort tveggja er mögulegt en hvorugt breytir því að eftir sem áður er erfitt að
nálgast íslenzka menningu nema með ótal fyrirvörum og spurningum því mér
- og ég held mörgum samferðamönnum mínum líka - er farið líkt og Marteini
Lúter andspænis Opinberunarbók Jóhannesar þegar hann skrifaði í formála
Biblíuþýðingar sinnar: „Minn andi kann ekki við sig í þessari bók.“
En hvaða andi þá? Kannski einhver hrifningarandi. Minn gagnrýni andi
kann svo sannarlega vel við sig á þessum slóðum og ef marka má mikið af því
sem skrifað hefur verið um bókina sem og verk Sigurðar Nordals almennt
síðustu áratugina er ég ekki einn um það. Stofnunin Sigurður Nordal er
óskabarn gagnrýninnar, trampólínið sem hoppfólk mannvísindanna lætur
sig gossa ofan á þegar það vill verja sínar póststrúktúralísku, femínísku,
nýmarxísku, menningar-mannffæðilegu, nýsögulegu, eftirlendulegu, kynja-
ffæðilegu, hinseginfræðilegu, þýðingafræðilegu, menningarfræðilegu, við-
tökufræðilegu, ný-túlkunarfræðilegu og afbyggingarlegu sýn á textagervða
tilveru. Sigurður hefur orðið holdtekja „bókmenntastofnunarinnar“ sem
Helga Kress hefur kallað svo og mín skoðun er að hann hafi nú um nokkurt
skeið þjónað sem tákngervingur fyrir hugmyndina um „Föðurinn“ eða
„Lögin“ í íslenskum fræðum. Innkoma hans í íslenskt menningarlíf var á
vissan hátt upphaf hinnar „symbólsku skipanar“,3 staðfesting hinnar af-
mörkuðu sjálfsveru, upphaf tungumálsins, upphaf laganna og niðurnjörfun
hins karllæga hugsunarháttar. En um leið verður tilraunin til að komast
undan kúgun þessa föður og hans fallíska valdi til þess að kalla hana fram því
fyrst verðum við að sviðsetja Ödipusardramað áður en við getum séð hvert
við viljum stefna. Styrkur gagnrýninnar byggist á styrk þess sem gagnrýnt er,
18
www.malogmenning.is
TMM 2000:1