Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Blaðsíða 122

RITDÚMAR
hve torræð ljóð Þorsteins geta verið, les-
andinn verður sjálfur að yrkja í eyðurnar.
Hvernig getur ljóðmælandi verið drott-
inn og ómáttugur í þokkabót? Eða er
hver maður skapari, sjálfur drottinn síns
eigin lífs og er þá guðsafneitun niður-
staða ljóðsins? Eða þá að drottinn birtist
ljóðmælanda sem talar í véfréttarstíl eins
og vera ber og stendur þá „allt heima“? Ef
vikið er aftur að upphafmu, að kveikju
ljóðsins, sem fólgin er í vísuninni í ljóð
Jónasar. Jónas vill annast huga sín „sjálfs
í hjarta þoli vörðu“ þá er ekki ólíklegt að
Þorsteinn hafi svipað í huga í sínu Ijóði er
hann líkir lífi sínu við eyðimerkurgöngu.
Jónas talar einnig um „andstreymi" og
„þokuna voðaligu“ í sinni frægu sonn-
ettu. Þá er komið að kjarna málsins; Þor-
steinn er að lýsa listamannslífi sínu eins
og Jónas, þeir velja ekki auðveldustu
leiðina, en heldur vilja þeir „kenna til og
lifa“ eins og þar stendur.
Ljóðið „Sum djásn“ fjallar á hnittinn
hátt um þau fyrirbæri tilverunnar sem
hvorki má orða né snerta. „Sum djásn / er
dauðasök að snerta.“ Og ef þau villast
„íklædd orðunum / á bók eða blað /
þekkja þau sig / sjaldnast sjálf.“ En þau:
Eru til,
una við sitt...
Helzt
á sem nafnlausustum nesjum.
Ljóðunum „Maurer“ og „Hammershus“
fylgja athugasemdir Þorsteins þar sem
hann gerir stutta grein fyrir tilurð þeirra.
Hið fyrrnefnda er ort útffá ferðasögu
Konrad Maurers, kátlegri ffásögn er göm-
ul kona í Vatnsdal flutti honum kvæði um
Friðrik Barbarossa. Síðarnefnda ljóðið er
ljóðrænna og eftirminnilegra, ort um
beinaleifar ungrar stúlku, sem eru til sýnis
við Hammershus, foman kastala og fang-
elsi á Borgundarhólmi. Þorsteinn lýsir
hinni grimmdarlegu afföku stúlkunnar á
effirfarandi hátt: „Tvítug að aldri / var
hún tekin af, / husluð / með hálsjárnin á.“
I næsta erindi er dregin upp þessi fallega,
kyrrláta mynd, hrópandi andstæða affök-
unnar:
Hvar skyldi jafn skært
næturgalinn
sín kvöldstef kliða,
Heimsádeila setur mark sitt á allmörg
ljóðanna í Meðati þú vaktir og má þar
nefna t.d. ljóðið „Möttull konungur“
sem er vísun í skáldsögu Þorsteins sjálfs
sem kom út 1974. Margt í bók hans sem
var full af barnalegum og hvatvíslegum
sleggjudómum sér hann því miður
„... standast líkt og allt / sé að öðru snið-
ið, / um hrokann, fordómana, / hræsn-
ina, svikráðin, / neyðina, æðið / og hina
naumu útleið . . .“ og skáldinu líst ekki
nema mátulega vel á blikuna. Fátt já-
kvætt er einnig sjáanlegt í ljóðunum
„Fok“, „Óland“ og „Á sandinum" sem
draga upp nöturlega heimsmynd. Öllu
jákvæðari og persónulegri tón má finna i
ljóðinu „Sumarmál" þar sem ljóðmæl-
andi segist vera hættur að tilbiðja vetrar-
kuldann, kýs heldur vorið, ljósið og
daginn. Sama má segja um hið snotra
ljóð „Vængjaburður“. Gleðin, ástin og
ljóðið eru persónugerð og hafa lent í
klóm dreka nokkurs en „sloppið ... / úr
hreiðrinu / hrakin og tætt,“ þau eru nú
gróin sára sinna og hafa brátt lært að fóta
sig „á veruleikans vísu - // og líða nú um
gættir / á léttum / jarðneskum fjöðrum."
Þetta ljóð býður heim ýmsum túlkunar-
möguleikum og hægt er að lesa það al-
legórískt en það fjallar augljóslega um
andstæðurnar gott og illt. Hið góða gerir
þau mistök að tilbiðja hið illa og kaupir
það dýru verði en þjáningin dýpkar gleð-
ina, ástina og ljóðið og þau læra líka að
meta frelsið betur en áður. Stundum er
ádeilan blandin trega, eftirsjá, jafnvel
112
www.malogmenning.is
TMM 2000:1