Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Blaðsíða 61

ALVARLEGAR SAMRÆÐUR
hugsað hann burt jafhvel þegar hann er ennþá á staðnum!15 Fyrri setningin
grefur þannig algerlega undan þeirri seinni og snýr merkingu hennar á haus.
I beinu framhaldi af þessum orðaskiptum fáum við síðan grátbroslegasta
dæmið um merkingarleysi orða Helmers. Þetta eru síðustu orðin sem hann
segir áður en ógæfan dynur yfir:
[...] Veistu það, Nóra - oft hef ég óskað þú værir í yfirvofandi háska
svo ég gæti hætt lífi mínu og öllu, öllu fyrir þig. (195)
Nóra biður hann að lesa nú bréfin sín og þegar Torvald gerir það kemur í
ljós að hann hefur enga stjórn á eigin orðum, bölvar Nóru í sand og ösku og
dæmir hana gjörsamlega úr leik sem óhæfa móður, eiginkonu og manneskju.
Síðan þegar hann fréttir að hættan sé liðin hjá hrópar hann af enn meiri
geðshræringu:
Jú, jú; það er rétt. Ég er sloppinn! Nóra, ég er sloppinn!
Svar Nóru er eitt hið stysta og kaldhæðnislegasta í öllu leikritinu.
NÓRA: Og ég?
HELMER: Þú líka, auðvitað; við erum sloppin bæði tvö. (199)
Það var einmitt þessi mikla gleði sem Strindberg taldi svo auðskiljanlega.
Það er augljós ónákvæmni af hálfu Strindbergs að halda því fram að Helmer
gleðjist yfir því að Nóra komist hjá því að lenda í tugthúsi, sem var einmitt til-
efni þess að hann bað alla fjölskyldufeður að leggja hönd við hjartastað og
setja sig í spor Helmers. Ef vel er að gáð fer hins vegar aldrei á milli mála að
Helmer gleðst fyrst og fremst yfir því að hann, en ekki kona hans, er sloppinn
við álitshnekkinn. f stað þess að samgleðjast konu sinni gleymir hann ein-
faldlega vanda hennar drykklanga örlagastund.16
Afdrífaríkari er hins vegar sú ónákvæmni Strindbergs að hann virðist ekki
átta sig á uppbyggingu leikritsins. Verkið miðar ekki að því að koma höggi á
góðborgarann og fjölskylduföðurinn Helmer. Nærri lagi væri að segja að það
lýsti og afhjúpaði ffoðusnakkinn Helmer. Verldð er þannig hugleiðing um
mátt og máttleysi orða í siðferðilegu lífi. Það sýnir okkur hversu erfitt er að
sjá í gegnum orðagjálfúr, rífa sig lausan undan lamandi mætti innihalds-
lausra orða á borð við þau sem einkenna alla orðræðu Helmers. Slíkt orða-
gjálfur er auðvitað hvorki bundið stöðu né samfélagsformi. Við íslendingar
þekkjum t. d. eitt skoplegt dæmi af slíku úr Njálu af Birni bónda sem stóð að
baki Kára. List Ibsens felst m.a. í því að gera orðagjálfur Helmers svo trúverð-
ugt að hæglega má lesa verkið yfir án þess að veita því sérstaka eftirtekt.
Stundum er það of augljóst til að við tökum eftir því en stundum fellur orða-
TMM 2000:1
www.malogmenning.is
51