Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Blaðsíða 18

ÁRMANN JAKOBSSON
iðandi af lífi. Bókin er yfirlýst tilraun manns frá 20. öld til að ná sambandi við
fortíðina, eigin rætur og horfna en þó lifandi menningu. Stundum þykir les-
anda sem sambandi hafi verið náð, ekki síst þegar Sigurður fjallar um Egil
Skallagrímsson (168-76, 244-49). Kannski er það einmitt þess vegna sem
íslenzk menning varð ekki eitt af áhrifaríkustu ritum Sigurðar Nordals. Til
þess er ritið of persónulegt og of heimspekilegt.
Tvíræð og glettin höfundarafstaða Sigurðar Nordals gæðir textann seiglu
sem heldur honum á lífi þrátt fyrir byltingar í ffæðunum. Sú glettni kemur
fram í upphafi, þegar hann ræðir hið ógeðfellda orð „ég“ en einkum sést hún
í afstöðu til þessarar böldnu þjóðar sem Sigurður Nordal horfir tíðum á eins
og útlendingur og ann ákaft án þess að vera blindur á bresti hennar. Snemma
í bókinni, þegar hann segir frá landnámi, beinir hann sjónum að þremur að-
alpersónum sögu Hrafha-Flóka. Tveir þeirra áttu eftir að bera beinin á
íslandi, svartsýnismaðurinn Flóki og bjartsýnismaðurinn Þórólfur. Sá þriðji
var Herjólfur:
Herjólfur sagði kost og löst af landinu, réttsýnn maður og óhlutdræg-
ur. Það liggur við, að oss sárni enn í dag, að þessi skynsemdarmaður
skyldi ekki síðar staðfestast hér og auka kyn sitt (47).
Þannig glottir Sigurður Nordal framan í lesendur sína um leið og hann
kappkostar að fylgja dæmi Herjólfs, að segja kost og löst, efla í senn sjálfs-
traust þjóðar sinnar og halda henni á jörðinni.
Ajtanmálsgreinar
1 íslenzk menningI (Rvík, 1942),7. Héðan í frá er blaðsíðutal látið nægja sem tilvísun til rits-
ins.
2 Ævisaga Fitms Jónssonar eftir sjálfan hann. Safn Fræðafjelagsins X (Khöfn, 1936), bls. 41.
3 Sjá m.a. Helgi Guðmundsson, Um haf innan. Vestrœnir menn og íslensk menning á
miðöldum (Rvík, 1997); Hermann Pálsson, Keltar á íslandi (Rvík, 1996); Hermann Páls-
son, Úr landnorðri. Samar ogystu rœtur norrœnnar menningar. Studia Islandica 54 (Rvík,
1997); Jenny Jochens, „Þjóðir og kynþættir á íyrstu öldum Islandsbyggðar," Saga 37
(1999), 179-217.
4 Um þjóðernishugmyndir íslendinga á fyrri öldum var einnig mikið íjallað í aldarlok. Sjá
m.a. Sverrir Jakobsson, „Hvers konar þjóð voru Islendingar á miðöldum?" Skírnir 173
(1999), 111—40; Gunnar Karlsson, „fslenskþjóðernisvitund á óþjóðlegum öldum,“ Skírnir
173 (1999), 141-78.
5 Sbr. Kolbeinn Proppé, „Þjóðin er einnig leifar frá löngu horfinni tíð. Um þjóðerni og þjóð-
hátíðir fslendinga," Sagnir 19 (1998), 20-29.
6 Ekki getur þetta talist úrelt viðhorf ef marka má svipuð orð í nýlegri grein ffemur ungs
fræðimanns um fslendingasögurnar: „fslenskar fornbókmenntir eru söguleg tímaskekkja
í hefðbundnum evrópskum miðaldafræðum. Þær eru um margt miklu fornlegri en það
sem annars staðar var ritað á sama tíma. Um leið eru þær svo frumlegar að þeim má oft
8
www.malogmenning.is
TMM 2000:1