Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Blaðsíða 30

KRISTJÁN B. JÓNASSON
sögðu við um femínismann og hinar nýrri hliðargreinar hans eins og
hinseginfræði og kynjafræði, en einnig má nefna þær félagsffæðilegu, mann-
fræðilegu og nýmarxísku kenningar sem byggja að miklu leyti á rannsókn-
um á menningarlegu valdi, vægi og fýrirferð hugmyndafræðinnar og
tengslum hennar við sjálfsveruna. í öllum tilvikum er verið að rannsaka fyr-
irbæri sem þrátt fýrir að eiga sér stoð í hinum efhislega heimi eru að miklu
leyti bundin í menningunni, og öðlast sitt táknræna miklvægi í gegnum ferli
sem þar eru að verki. Það er ekki endilega víst hvort hægt sé að breyta þessum
ferlum í ljósi skilningsins, en vissulega er það langoftast markmiðið.
íslenzk menning virðist sameina mörg meginviðmið þeirrar hugsunar
sem hugmyndin um hinn táknræna Föður og Lögin hans beinist gegn. Ritið
er einskonar safn táknkerfa hinnar viðteknu og áður lítt umdeilanlegu þekk-
ingar um þjóðernið, frelsið, kynferðið, stöðu sjálfsverunnar, lögin og kyn-
þáttinn. Líklegast er þetta safh þó of gott því freistingin til að láta það nægja
sem inngang að borgaralegri common-sense hugsun íslenskra menntamanna
fýrr á þessari öld er mikil og ég er þeirrar skoðunar að menn ættu að reyna að
standast hana hvað þeir geta. Samtímafr æðunum hefur réttilega verið legið á
hálsi fyrir að stytta sér á tíðum leið í glímunni við hin viðteknu gildi og hina
viðteknu þekkingu. í stað þess til að mynda að lesa verk Sigurðar ofan í kjöl-
inn gætu menn hneigst til að henda hina táknrænu Föðurlagamynd á lofti og
tefla henni fram sem einskonar sönnun fyrir hugmyndafræði sem sé ótæk.
Því er ég til að mynda viss um að margir af yngri kynslóðum mannvísinda-
fólks telji sig þekkja ágætlega til verka Sigurðar án þess þó að hafa lesið mikið
meira í þeim en tilvitnanir og endursagnir annarra fræðimanna.4 Það er í
raun ekki svo agalegt nema kannski vegna þess að þar með verður eina
myndin sem menn gera sér af þeim hin endurtekna föðurmynd.
En jafnvel þótt þessi styttingarpyttur sé hafður í huga þýðir það ekki að
girt sé fyrir öll þau vafamál ef ekki vandamál sem rísa af táknrænni stöðu
Föðurins Sigurðar Nordals. Vissulega græðir samtímagagnrýnin á þessari
mynd því með henni opnast möguleiki á að skilja texta Sigurðar út ffá þeirri
menningarlegu stöðu sem hann sjálfur og umhverfi hans setti þá í og er að
vissu leyti enn fyrir hendi. Menning okkar fslendinga er óefað mörkuð þeim
hugmyndum sem reynt er að festa í sessi og skýra í íslenzkri menningu, hug-
myndum til að mynda um sögulegt algildi hinnar afmörkuðu sjálfsveru,
upphafningu hinnar þjóðlegu gullaldar þar sem fornbókmenntirnar eru í
öndvegi sem og hið mikilvæga hlutverk kynþáttarins, eða þá erfðanna í
menningunni. En táknræna Föðurmyndin er líka svolítið snúin því hún er
eðli málsins samkvæmt bundin því sem í menningarmannfræði er kallað
„táknræn formgerð“: Þeim skilningi á merkingu samfélagslegra fyrirbæra að
þau séu í raun texti og að samhengi þeirra leysist upp í þeim texta. Enginn
20
www.malogmenning.is
TMM 2000:1