Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Blaðsíða 108

SIGRÍÐUR ALBERTSDÓTTIR
því að þegar Gabríel býr sig undir að blása í lúður sinn og kalla dómsdag yfir
lýðinn villir satan um fýrir honum á svo svívirðilegan hátt að honum mis-
tekst ætlunarverk sitt. í stað dómsdagsins, þar sem reikingar eru gerðir upp
og nýr tími tekur við varir kyrrstaðan að eilífu.
En eins og áður er sagt táknar gólemið nýtt upphaf, nýja von og nýjan
hugsanagang. Og hin ísmeygilegu lokaorð sögunnar „Og nú ertu hér“ vísa
annars vegar til þess að sögumaður sé hólpinn, hins vegar til þess að hans bíði
hlutverk áframhaldandi sköpunar. Sagan, veröldin, er opin til allra átta og
möguleikarnir óþrjótandi.
Hér hefur aðeins verið imprað á örfáum þáttum margslunginnar sögu sem
ég tel að sé á mörkum fantasíu og töfr araunsæis. Eða kannski á mörkum vís-
indaskáldsögu og töffaraunsæis. Sköpun gólemsins er t.d. í anda vísinda-
skáldsögunnar þar sem vélmenni leika löngum stórt hlutverk, tækniundur
með mannlega eiginlega, sköpuð af mönnum. Á hinn bóginn er sköpun
sögumanns byggð á goðsögunni um gólemið og úrvinnsla höfundar á þeirri
sögn færir lesandanum nýja merkingu.31
Því má segja að það sé háð túlkun lesandans hverju sinni hvorum megin
skilgreiningar sagan liggur. Sama máli gegnir um nálægð eða samruna
tveggja heima því við getum tæplega afgreitt þá ólíku heima með því að segja
að í öðrum búi lifendur (fólkið í Kukenstadt) en í hinum dauðir (englarnir
og púkarnir á himnum). Hér mætast goðsögulegur heimur og jarðneskur og
það kemur ekki heim og saman við þá skilgreiningu sem ég setti hér fram í
upphafi. Ýmis önnur atriði sögunnar eru hiklaust fantastísk eins og til dæmis
þegar Marie-Sophie kemst óvænt í tæri við barnamorðingjann „Blóðfót"
eftir afdrifaríkan og átakanlega fund við unnusta sinn. Eftir að unnustinn
hefur nauðgað henni, lendir hún í annarlegu ástandi inni í allt öðrum tíma
með allt öðru fólki en venjulega gengur um götur Kukenstadt. Þetta eru
mellur og morðingjar sem allir hafa tómar hryllingssögur fram að færa og
þegar Marie-Sophie er við það að lokast inni í þessum hræðilega heimi losn-
ar hún úr álögunum og er heima á ný.
Það sem Marie-Sophie upplifir gerist að sjálfsögðu í hugarheimi hennar
og á sér samsvörun í þeim ömurleika sem hún hefur nýrverið þolað. í kjölfar
áfallsins splundrast sjálfið og smýgur inn í aðra vídd en að mati Jacksons er
slík tvístrun algeng innan fantastískra bókmennta, þ.e. manneskjan veit
varla lengur hver eða hvað hún er. Eina stundina er hún stödd í sínu eðlilega,
raunsæja umhverfi en þá næstu er hún komin inn í ókunnan og framandi
heim þar sem allt getur gerst. Þessi snöggu og óumflýjanlegu umskipti geta
ýmist vísað til þess að manneskjan sé aldrei alveg heil segir Jackson en einnig
til þess að hún sé að leita einhvers sem hún hefur misst eða aldrei fengið.32
98
www.malogmenning.is
TMM 2000:1