Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Blaðsíða 68

RÓBERT H. HARALDSSON
iðulega hefðbundin orð sem hann telur að aðrir gætu samþykkt sem alvarleg
(„Vertu sæll kæri vinur, ég mun aldrei gleyma þér, þú varst mér svo samvax-
inn“), - orð sem ná ekki að tjá þá alvöru sem viðfangsefni augnabliksins gef-
ur tilefni til. „Sofið, Rank læknir“ og: ,,[Þ]akk fyrir eldinn“, eru alvarleg orð
um alvarleg efni, - alvarlegar samræður í skilningi Nóru.
Svo virðist sem Strindberg telji þrátt fyrir allt að Helmerhjónin hafi getað
rætt saman í meiri alvöru því hann botnar ofangreint og ímyndað svar Hel-
mers með eftirfarandi orðum:
»[...] Við hefðum án efa getað rætt saman af meiri alvöru efþú hefðir
verið svo vinaleg að segja mér frá áhyggjuefnum þínum, en þú varst of
undirförul, því þér gafst betur að vera dúkka mín en vinur.“
Ekki er auðséð hvernig ber að skilja þessi orð. Vera má að Strindberg eigi ekki
við annað en að fjöldi alvarlegra viðfangsefna í samræðum þeirra hjóna
hefði aukist ef Nóra hefði trúað Helmer fyrir áhyggjum sínum. Feilspor
hennar, veikindi hans og ótti hennar við Krogstad hefðu þá t.d. orðið meðal
umræðuefha þeirra. Hins vegar kann niðurlag tilsvarsins sem hann leggur
Helmer í munn einnig að sýna að Strindberg telji, þrátt fyrir allt, að þær sam-
ræður sem hjónin eiga raunverulega í leikritinu gætu hafa verið alvarlegri,
þar gætu orð og viðfangsefni fallið betur saman. Sá alvöruskortur sé hins
vegar Nóru að kenna, hún hafi verið of undirförul. Hann skrifi því tvíræðn-
ina í samræðum verksins á reikning Nóru, hún hafi brotið skýlausa siðareglu
samfélagsins og haldið því leyndu fyrir manni sínum.
Hjá Strindberg skyggir hið siðferðilega brot Nóru gjörsamlega á tvíræðn-
ina í samræðum verksins eða, hafi hann tekið eftir henni, er tvíræðnin ein-
ungis skoðuð sem ein afleiðing siðabrotsins. Á hvorn veginn sem það nú er
þá er það afbrot Nóru sem öllu skiptir að mati Strindbergs. Ég lít hins vegar
svo á að það sé sjálf tvíræðnin, gjáin á milli alvarlegra orða og alvarlegra
viðfangsefna, sem sé eiginlegt viðfangsefni Brúðuheimilis; það siðferðilega
vandamál sem gegnumlýst er. Þar sé boðskap verksins að finna. Önnur sið-
ferðileg álitamál liggja vissulega nær yfirborðinu og eru líklegri til að fanga
athygli okkar og vekja siðferðiskennd okkar. En til að koma auga á hið eigin-
lega vandamál verðum við að sjá í gegnum þessi álitamál sem fljóta á yfir-
borði verksins. Eða, með öðrum orðum, ein ástæða þess að við komum ekki
auga á hinn raunverulega siðferðisvanda er siðferðiskennd okkar. Þetta virð-
ist eiga við í tilviki Strindbergs. Allt tal hans um Brúðuheimili einkennist af
ströngum siðferðilegum predikunartóni, einkum í garð Nóru. Hin sterka
siðferðiskennd hans stendur einmitt í vegi þess að hann sjái hið eiginlega sið-
ferðilega vandamál verksins.
58
www.malogmenning.is
TMM 2000:1