Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Blaðsíða 71

ALVARLEGAR SAMRÆÐUR
NÓRA horfir stöðugt á hann og segir með ce stjarfari svip: Já, nú er ég
farin að skilja það til hlítar. (197)
Á þessu augnabliki má vera að lesandinn sé líka farinn að velta því fyrir sér
hvaða afsökun geti réttlætt athæfi Nóru. Réttlætir einlæg ást falsaða undir-
skrift? Er leyfilegt að falsa undirskrift til að bjarga lífi ástvinar? Ég held því
hins vegar fram að sitji maður eftir með þessar spurningar í lok verksins hafi
maður ekki lesið það af athygli, ekki tekið eftir tvíræðninni í samræðum
verksins, því hvernig djúp gjá getur myndast á milli orða og athafha einstak-
linga. Siðapredikarinn í manni hefur þá staðið í vegi þess að maður sjái hið
eiginlega vandamál sem leikritið setur á svið og gegnumlýsir. Vissan „imm-
oralisma“ þarf því til að koma auga á siðferðilegan boðskap verksins.
Hið undursamlega
Eitt af því sem valdið hefur mönnum heilabrotum um Brúðuheimili er tal
Nóru um hið undursamlega (detvidunderlige) oghið undursamlegasta (det
vidunderligsté). I lok Brúðuheimilis segist hún ekki lengur trúa á neitt undur-
samlegt og verkinu lýkur á spurningu og upphrópun Helmers: „Hið undur-
samlegasta-?!“ (208). Hvað er hið undursamlega oghið undursamlegasta? í
greininni „Ibsen and the realistic problem drama“ heldur Bjorn Hemmer
því fram að hið undursamlega sé „retórískur“ ffasi sem Nóra noti yfir þann
fjarstæðukennda draum sinn að Helmer taki fulla og algera ábyrgð á gerðum
hennar (falsaðri undirskrift) og bjóði samfélaginu þannig birginn.31 Hins
vegar telur Bjorn Hemmer að Nóra grípi til orðalagsins hið undursamlegasta
eftir að hún hafi misst trúna á þennan draum og noti það til að lýsa þeirri
veiku von að Helmer breytist og að einhvern tíma í framtíðinni hittist þau
aftur sem tveir sjálfstæðir og frjálsir einstaklingar (83).
Það er rétt hjá Hemmer að Nóra notar orðið „undursamlegt“ oft - t.d. sex
sinnum í fyrsta þætti32 - og einnig er rétt að hún notar það þegar hún ræðir
um þann möguleika að einhver gefi sig ffam og taki á sig sök hennar (í sam-
ræðum við ffú Linde í lok annars þáttar) og í þriðja þætti verður ljóst að hún
býst við því að eiginmaður hennar, Helmer, muni gera það. Hins vegar er
vandinn við skoðun Hemmers tvíþættur. 1 fyrsta lagi segist Nóra ekki trúa á
neitt undursamlegt eftir að efsta stigið, „hið undursamlegasta“, er notað í
leikritinu. Það er einmitt þegar Helmer spyr hana um hið undursamlegasta
sem Nóra segist ekki trúa á neitt undursamlegt. Hún hefúr því á þessum
tímapunkti miklar efasemdir um bæði hið undursamlega og hið undursam-
legasta. I öðru lagi skýrir Hemmer ekki hvers vegna Nóra notar sama orðið til
að lýsa annars vegar veruleikafirrtum draumi sínum um að einhver muni
TMM 2000:1
www.malogmenning.is
61