Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Blaðsíða 50

RÓBERT H. HARALDSSOH
augum, hann lítur á siðferðisverur sem dauðlega (rotnandi) líkama. Hann
leikur á píanó undir trylltum dansi Nóru og kyndir undir „trylltri“ náttúru
hennar. Rank er jarðbundinn en þó með öðrum hætti en ffú Linde. Hún er
skynsöm, stendur föstum fótum á jörðinni, lyfir sér aldrei til flugs. Hann
elskar aftur á móti hið jarðneska, vill grípa allt „sem gefst hér á jörð“ (192).
Rank er lífsspekingur og af vörum hans eru komin flest spakmæli verksins:
„Það er tilgangslaust að ljúga að sjálfum sér“ (167); „Láttu konu þína mæta
[á næsta grímuball] eins og hún er dagsdaglega“ (193); ,,[H]vers vegna ekki
gleðjast að kvöldi dags sem vel var nýttur?“ (192).
Hjónin Nóra og Torvald Helmer hafa verið mönnum þrotlaust tilefni
pælinga um siðferðið eins og nánar verður vikið að síðar. Góðborgarinn Tor-
vald Helmer stærir sig af því að vera óaðfinnanlegur embættismaður „og
vonast til að verða það svo lengi sem [hann] gegni embætti" (164) og hann
„vill ekki koma nærri öðru en hreinum og góðum málum“ (131). Álit ann-
arra skiptir hann miklu máli. Þegar Nóra segist ætla að yfirgefa fjölskyldu
sína svarar hann: „Yfirgefa heimili þitt, mann þinn og börn! Og ekki ertu að
hugsa um hvað fólk muni segja“ (203). Helmer vill vera öðrum óháður,
skuldlaus og frjáls. Það er honum líka mikils virði að aðrir viti að hann upp-
fyllir skyldur sínar sem eiginmaður, starfsmaður og borgari. Og ekki er að sjá
annað en hann hafi gegnt þessum hlutverkum vel. Hann hefur hlotið háa
stöðu, eignast þrjú börn með konu sinni og búið þeim gott yfirstéttarheimili.
Nóra segir t.d. eftir að hún hefur afráðið að yfirgefa fjölslcylduna: „Ó, mér
fellur það þungt, Torvald; því að þú hefur alltaf verið mér svo góður“ (205).
Og ekki er annað að sjá en hann hafi stjanað við konu sína og borið hana á
höndum sér.
Ósjaldan draga menn víðtækar ályktanir um siðferði kvenna og siðferði
almenntviðkynniafpersónunni Nóru. Halvdan Koht skrifart.d. að: „[...]
konan standi náttúrunni miklu nærri en maðurinn, og að náttúrulegar eðl-
ishvatir hennar geti risið upp með djarfari hætti gegn alls kyns samfélags-
venjum og ytri siðaboðum.“10 Ýmsum stoðum mætti vissulega skjóta
undir þá skoðun að Nóra sé fulltrúi þeirra sem láta hjartað ráða för og
fylgja eðlishvöt í siðferðilegum efnum. Hún leggur t.d. ríka áherslu á per-
sónuleg sambönd, ást og vináttu og einhver afdrifaríkasti greinarmunur-
inn sem hún gerir á fólki er milli þess sem stendur henni nærri og þess sem
er ókunnugt. „Það? Hvern varðar um það! Ókunnugt [fremmede] fólk“
(125), svarar hún þegar Helmer biður hana að hugsa til lánadrottnanna. Og í
fyrsta þætti vísar hún til Krogstads sem hins ókunnuga manns (den
fremmede man): „Nei, ókunnugi maðurinn gerir mömmu ekkert“ (145),
segir hún við börnin sín. Og þegar Krogstad spyr hana hvort hún hafi ekki
leitt hugann að því að fölsun undirskrift ar væri svik við hann svarar hún: „Ég
40
www.malogmenning.is
TMM 2000:1