Morgunblaðið - 03.01.2015, Blaðsíða 78

78 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. JANÚAR 2015
Síðumúla 33 sími 588-4555 www.syrusson.is syrusson@syrusson.is
Syrusson-alltaf með lausnina
Syrusson Hönnunarhús
Það er ekki að ástæðulaususem Dúkkuheimili HenriksIbsen er enn jafn mikið ogvíða leikið þó 135 ár séu
liðin frá frumsýningu þess, enda
ekki sjálfgefið að verk standist tím-
ans tönn. Leikritið er afbragðs vel
skrifað og uppbygging þess og per-
sónusköpun svo góð að unun er að
fylgjast með leikurum í vel heppn-
uðum uppfærslum á verkinu – og
uppfærsla Borgarleikhússins er svo
sannarlega vel heppnuð.
Meðan leikskáldið var enn á lífi
mótuðust viðtökur áhorfenda eðli-
lega mest af hurðaskellinum fræga
þegar Nóra yfirgefur mann sinn og
börn fyrir fullt og allt sökum þess að
hún telur skyldurnar við sjálfa sig
sem manneskju vera mikilvægari en
skyldurnar sem eiginkona og móðir.
En leikritið er miklu marglagaðra
en svo að það snúist um þetta eitt og
hefur því elst ótrúlega vel, vegna
þess að það fjallar líka m.a. um mik-
ilvægi þess að þora að vera heið-
arlegur gagnvart sjálfum sér og
ófrelsið sem felst í að skulda, sem er
eitthvað sem margir landsmenn
kannast við og fær nýja merkingu í
kjölfar efnahagshrunsins.
Sú ákvörðun Hörpu Arnardóttur
leikstjóra og Hrafnhildar Hagalín,
þýðanda og dramatúrgs sýning-
arinnar, að færa verkið til í tíma og
láta það gerast í samtímanum geng-
ur fullkomlega upp. Þýðing Hrafn-
hildar er afar þjál og fer vel á því að
láta persónur senda tölvupóst í stað
efnislegra bréfa auk þess sem snjallt
er að láta börn Helmers-hjónanna
fara með stóran hluta þess texta sem
upphaflega var lagður í munn hús-
hjálpinni og barnfóstrunni sem
strikaðar hafa verið út úr verkinu.
Leikmynd Ilmar Stefánsdóttur er
ekki aðeins sérdeilis falleg heldur
þjónar mikilvægu táknrænu hlut-
verki. Á miðju sviði frá næstum
sviðsbrún og inn eftir öllu sviðinu
liggur rauðbrúnn dregill, búinn til úr
gúmmíkurli, sem minnir á rauðan
sand sem ekki aðeins er hægt að
þyrla upp líkt og moldviðri heldur er
einnig hægt að stinga höfðinu bók-
staflega í sandinn og grafa mik-
ilvæga hluti sem þörf er á að fela.
Erfitt er að fóta sig á sandinum, ekki
síst fyrir konur á háum hælum og
þannig undirstrikar gúmmíkurla-
teppið hversu erfitt er fyrir konur
verksins að fóta sig í heimi feðra-
veldisins.
Fyrir hlé voru á sviðinu sérhönn-
uð og rándýr húsgögn á heimili
Helmers-hjónanna sem gaf velmeg-
un þeirra áþreifanlega til kynna,
enda lögfræðingurinn Þorvaldur
Helmer verðandi bankastjóri. Eftir
hlé var allur glamúr horfinn. Auðnin
ein blasti við og kallaðist á við hjóna-
band Nóru og Helmers sem reyndist
byggt á sandi. Lýsing Björns Berg-
steins Guðmundssonar líkti á
skemmtilegan hátt eftir rándýrum
ljósaskermum og tónlist Margrétar
Kristínar Blöndal virkaði vel til að
undirstrika stemninguna m.a. þegar
kunnuglegt jólastef var leikið í
drungalegri útsetningu.
Búningar Filippíu I. Elísdóttur
þjónuðu flestum persónum vel, en þó
best Nóru sem birtist t.d. í gylltum
fötum meðan aðrar persónur verks-
ins litu fyrst og fremst á hana sem
dekraða pabbastelpu og eyðslukló
sem kunni ekki með peninga að fara.
Um það leyti sem Nóra upplýsir
Kristínu Linde um leyndarmál sitt,
að hún hafi fengið tæpar 13 milljónir
að láni til að bjarga lífi eiginmanns
síns, klæðist hún brúnum, stuttum
tjullkjól sem undirstrikar hlutverk
hennar sem leikbrúðu fyrst föður
síns og síðan eiginmanns. Eftir upp-
gjörið við Þorvald stendur Nóra ber-
skjölduð eftir í húðlitri samfellu áður
en rauð kápan markar eldmóð henn-
ar og útgöngu. Hlutverkaleikurinn,
sem er lykilþema í verkinu, var einn-
ig undirstrikaður með því að láta
börnin á heimilinu klæðast ofur-
hetju- og prinsessubúningum.
Uppfærslan stendur og fellur með
Unni Ösp Stefánsdóttur í hlutverki
Nóru, sem er á sviðinu nær allan
tímann. Unnur Ösp náði af einstakri
leikni að sýna áhorfendum marg-
brotna Nóru í því flókna tilfinninga-
ferðalagi sem persónan fer í gegn-
um. Henni tókst frábærlega að miðla
sárauka og örvæntingu konu, sem á
sífellt erfiðara með að leika það hlut-
verk sem eiginmaður og samfélag
krefst af henni. Samleikur hennar og
Hilmis Snæs Guðnasonar sem Þor-
valdar var góður og þjónaði kynferð-
islegur undirtónn og vísbendingar
um ofbeldi í sambandinu verkinu vel.
Þorvaldur veit allt best og er það
undirstrikað með afkáralegum og
sprenghlægilegum hætti þegar
Nóra æfir dansatriði sitt, sem var
einn af hápunktum fyrri hlutans.
Senan kallaðist líka sterkt á við at-
riði þar sem Nóra segir börnum sín-
um til í söng og sviðsframkomu, en
þess ber að geta að Alexander Kaab-
er Bendtsen, Steinunn Kristín Val-
týsdóttir og Vera Stefánsdóttir fóru
mjög vel með hlutverk barnanna á
frumsýningunni.
Hilmir Snær var hæfilega óþol-
andi sem ráðríkur og tilfinninga-
kaldur eiginmaður fyrir hlé. Eftir
hlé fór hann vel með vandasöm um-
skipti Þorvaldar frá örvæntingu
þegar hann óttast að vera á valdi
lánardrottins Nóru, Níels Krogstad,
til sturlaðrar gleði þegar Níels skilar
skuldabréfinu sem þýðir að þau
hjónin eru laus allra mála. Aðeins of
mikill munur var hins vegar á þeim
tveimur Þorvöldum sem birtust fyrir
og eftir hlé auk þess sem hann virt-
ist hreinlega of skilningsríkur gagn-
vart eiginkonu sinni undir lok verks-
ins. Valur Freyr Einarsson var
þrælfínn sem heimilisvinurinn Jens
Rank og senan þar sem hann tjáði
Nóru ást sína var mjög vel unnin.
Í ljósi þess natúralíska leikstíls
sem lagt var upp með hjá fyrr-
greindum þremur aðalpersónum
virkaði lögnin á Kristínu Linde og
Níels Krogstad sérkennileg og hlýt-
ur sú túlkunarleið að skrifast á leik-
stjórann. Eintóna og kæruleys-
islegur talandi Arndísar Hrannar
Egilsdóttur gerði lítið fyrir Kristínu
og síður kjóllinn virtist þvælast
óþarflega mikið fyrir fótum hennar.
Í meðförum Þorsteins Bachmann
virkaði Níels eins og lítilmótlegur
leiðindagaur sem erfitt var að hafa
samúð með. En sú leið að láta Níels
vera biturt illmenni, sem ljóst er að
muni engum hlífa í falli sínu, dregur
úr dramatískri spennu milli hans og
Nóru. Persónur Kristínar og Níels
virtust aftur á móti eins og leysast
úr álögum þegar þau ræddu ást sína
hvors til annars í seinni hlutanum og
var sú sena skemmtilega útfærð.
Leikstjórinn fær sérstakt hrós
fyrir hugvitsamlega útfærslu á
frægasta hurðaskelli leikbók-
menntanna. Á leið sinni út lendir
Nóra í ofviðri sem þyrlar henni út úr
heimi verksins með sjónrænt áhrifa-
ríkum hætti, en hljóðmyndin vekur
spurningar um hvort feðraveldið
gangi hreinlega af konum dauðum.
Nálgun Hörpu og leikhóps hennar á
Dúkkuheimili er bæði fersk og djörf.
Hér er á ferðinni sýning sem enginn
leikhúsunnandi ætti að láta framhjá
sér fara.
Í leit að sjálfri sér
Ljósmynd/Grímur Bjarnason
Í kröppum dansi „Uppfærslan stendur og fellur með Unni Ösp Stefánsdóttur í hlutverki Nóru,“ segir m.a. í rýni.
Borgarleikhúsið
Dúkkuheimili bbbbn
Dúkkuheimili eftir Henrik Ibsen. Þýðing
og dramatúrgía: Hrafnhildur Hagalín.
Leikstjórn: Harpa Arnardóttir. Leik-
mynd: Ilmur Stefánsdóttir. Búningar:
Filippía I. Elísdóttir. Lýsing: Björn Berg-
steinn Guðmundsson. Tónlist: Margrét
Kristín Blöndal. Hljóð: Garðar Borgþórs-
son. Leikarar: Unnur Ösp Stefánsdóttir,
Hilmir Snær Guðnason, Þorsteinn Bach-
mann, Valur Freyr Einarsson, Arndís
Hrönn Egilsdóttir, Andrea Magnús-
dóttir, Vera Stefánsdóttir, Alexander
Kaaber Bendtsen, Bjarni Hrafnkelsson,
Jarún Júlía Jakobsdóttir og Steinunn
Kristín Valtýsdóttir. Frumsýning á Stóra
sviði Borgarleikhússins 30. desember
2014.
SILJA BJÖRK
HULDUDÓTTIR
LEIKLIST
Hrafnhildur Hagalín leikskáld
hlaut viðurkenningu úr Rithöf-
undasjóði Ríkisútvarpsins fyrir
árið 2014 og tók við henni og
500.000 krónum í Útvarpshúsinu
á gamlársdag. Af leikverkum
Hrafnhildar má nefna Ég er
meistarinn, Hægan, Elektra og
Sek. Hefð er fyrir því að úthluta
viðurkenningum til eins eða
tveggja rithöfunda úr sjóðnum á
gamlársdag. Í stjórn sjóðsins eru
fimm einstaklingar, einn skipaður
af menntamálaráðherra og er
hann formaður, tveir af Rík-
isútvarpinu og tveir af Rithöf-
undasambandi Íslands.
Viðurkenning Hrafnhildur Hagalín.
Hrafnhildur hlaut
viðurkenningu
Leikkonan Luise Rainer er látin,
104 ára að aldri. Rainer fæddist í
Þýskalandi og varð fyrst til þess að
hljóta Óskarsverðlaun tvö ár í röð,
árin 1936 og 1937. Í fyrra skiptið
hlaut hún verðlaunin fyrir leik sinn
í kvikmyndinni The Great Ziegfeld
og ári síðar fyrir leik sinn í The
Good Earth. Einungis fjórir leik-
arar hafa náð þeim árangri í sögu
verðlaunanna og enginn leikari
sem hlotið hefur Óskarinn hefur
náð jafnháum aldri og Rainer náði.
Rainer var austurrísk, fæddist í
Þýskalandi árið 1910 og hóf feril
sinn á leiksviðum í Austurríki og
Þýskalandi. Hún lék í sínum fyrstu
kvikmyndum árið 1932 og voru
þær báðar austurrískar. Banda-
ríska kvikmyndaverið MGM gerði
þriggja ára samning við hana árið
1935 og lék hún í sinni fyrstu
Hollywood-mynd, Escapade, það
ár. Eftir að hafa hlotið Ósk-
arsverðlaunin fékk hún fá bitastæð
hlutverk og síðasta stóra hlutverk
hennar í kvikmynd var í Hostages
árið 1943.
Merkisleikkona Luise Rainer í kvik-
myndinni The Great Ziegfeld.
Luise Rainer látin