Dagblaðið Vísir - DV - 26.02.2010, Blaðsíða 18

18 FÖSTUDAGUR 26. febrúar 2010 FRÉTTIR
og ekki skorast ég undan því. Hitt er
það að ég neita að gera þetta að ein-
hverju séríslensku eða þröngu banka-
vandamáli. Ég væri að segja eitthvað
þvert á staðreyndir og eigin viðhorf ef
svo væri.
Allir við hrunmörkin
– það réð ákvörðunum
Hvernig var ákvörðunum háttað í
Landsbankanum?
Stór hópur stjórnenda kom að við-
skiptalegum ákvörðunum og tvær
starfsnefndir, lánanefnd og fjármála-
nefnd, hittust vikulega og voru vett-
vangur stærri ákvarðana. Bankaráð
og bankastjórn fóru með yfirstjórn
samkvæmt tiltekinni verkaskiptingu. Í
nefndunum voru annars vegar teknar
ákvarðanir um útlán og reglulega farið
yfir þróun útlána til stærstu viðskipta-
vina og hins vegar farið yfir helstu
eigna- og skuldaliði, meðal annars
hlutabréfaeign, skuldabréfaeign, þró-
un innlána, stöðu erlendrar lántöku
og lausafjárstöðu. Þá var farið yfir
mat á efnahagsþróun og verðþróun
á markaði. Í nefndunum sátu helstu
framkvæmdastjórar og lykilforstöðu-
menn. Málin gátu borist frá helstu
starfstöðvum, meðal annars voru
mörg stór mál undirbúin í útibúinu í
London og voru lánasviðin þar und-
ir stjórn þarlendra sérfræðinga. Skýr
verkaskipting var milli helstu stjórn-
enda og tók starfsemin mið af því.
Dótturfélög bankans voru undir
forystu forstjóra hvers fyrirtækis fyr-
ir sig og þar störfuðu framkvæmda-
stjórnir.
Landsbankinn átti í samstarfi við
alla stærstu banka heims og sótti ráð-
gjöf til slíkra varðandi stefnumótun og
starfshætti og á reglubundnum fund-
um var leitað viðhorfa þessara aðila
til rekstrarins. Vanmat gat orðið á við-
skiptaforsendum hjá öllum bönkum
heims þegar ytri aðstæður breyttust
jafnhratt til verri vegar og gerðist árið
2008.
Icesave er pólitískt mál
Icesave er baggi sem lagst hefur sér-
staklega þungt á þjóðina og valdið
djúpstæðum deilum. Hvernig greinir
þú vandann eins og hann er nú?
Ísland lenti í miðri mjög alvarlegri evr-
ópskri atburðarás sem varðaði stöð-
ugleika alls kerfisins á erfiðustu dög-
um alheimskreppunnar. Krafan um
greiðslu innlánsreikninga var stjórn-
málaleg og þrýst var á íslensk stjórn-
völd af erlendum ríkisstjórnum sem
voru við mörk þess að geta varið eig-
in kerfi. Þetta varð því stjórnmálalegt
vandamál við einar erfiðustu aðstæð-
ur sem upp höfðu komið í evrópsku
fjármálalífi frá upphafi og er ekki laga-
legt úrlausnarefni. Ég vil ekki tjá mig
um deilurnar um þetta mál.
Viltu slá mati þínu á Icesave og lausn
þess? Hvað fæst upp í kröfur, hve stór
er vandinn, hvað um ríkisábyrgð og
vexti?
Ég hef alltaf staðið í þeirri trú að eigna-
safnið muni ná að endurgreiða meg-
inskuldina. Safnið ber breytilega vexti
og taka þarf mið af því. Þetta varð strax
pólitískt mál og ekki lagalegt eða við-
skiptalegt. Því vil ég ekki tjá mig um
þetta meðan málið er óleyst.
Ómarkviss viðbrögð
snemma árs 2008
Hvenær grunaði þig að illa kynni að
fara – var ekki gjaldeyrisvandinn og
lausafjárstaðan orðin alvarleg hjá
bankanum miklu fyrr en látið var í
veðri vaka?
Í febrúar 2008 áttu sér stað mjög al-
varleg samtöl milli bankanna og
stjórnvalda um viðbúnaðarstigið í
efnahagskerfum í heild. Haldinn var
fundur helstu stjórnenda bankanna
með öllum lykilráðherrum og
embættismönnum þeirra í ráð-
herrabústaðnum 14. febrúar.
Bankarnir lýstu áhyggjum af
háu vaxtastigi í landinu sem
hélt uppi of sterkri krónu og
leiddi til hás vaxtakostnaðar
heimila og fyrirtækja. Þá lýstu
bankarnir yfir áhyggjum af rýr-
um gjaldeyrisvarasjóði og hvöttu
til styrkingar hans. Stjórnvöld
hvöttu til eignasölu og minnk-
unar efnahagsreiknings. Lítið
vannst úr þessum samtölum. Eng-
inn vissi á þessum tíma hversu
langvarandi og djúp þessi kreppa
yrði og því var hvatt til þess að styrkja
gjaldeyrisvarasjóðinn verulega. Al-
þingi samþykkti lög þar um í júní 2008
en af framkvæmd lántöku á markaði
varð ekki. Ástandið breyttist til hins
betra um vorið en það var um haust-
ið sem vandinn kom. Ég áttaði mig
ekki á hversu erfitt þetta yrði fyrr
en fjármögnunarvandi Glitnis
kom í ljós 26. til 27. september
og forsvarsmenn Glitnis gerðu
okkur grein fyrir þeim vanda.
Hafðir þú áhyggjur af rýrum
Tryggingarsjóði innstæðu-
eigenda?
Í sjálfu sér voru sjóð-
irnir ekki í umræð-
unni fyrr en undir lok þess tímabils
sem innlánastarfsemin átti sér stað
erlendis. Erlend innlánastarfsemi
Landsbankans hófst 2003. Um alla álf-
una var gert ráð fyrir að sjóðirnir væru
ekki nema að litlu leyti fjármagnaðir
fyrir fram. Gert var ráð fyrir fjármögn-
un tjóna eftir á og engum kom til hug-
ar að þar kæmi til altjóns eða kerfis-
hruns. Við slíkar aðstæður höfðu þeir
einfaldlega ekki hlutverki að gegna,
eins og ummæli evrópskra ráða-
manna, þar með talið ýmissa seðla-
bankastjóra, gefa til kynna.
Landsbankinn
– gælubanki?
Hver voru stærstu mistökin í sjálfu
bankahruninu, örlagadagana í októb-
er 2008?
Ég vil eins og fleiri bíða skýrslu rann-
sóknarnefndar áður en ég tjái mig ít-
arlega um þetta. Eins og þetta blasti
við haustið 2008 vildi ég nefna tvennt.
Í fyrsta lagi bar þjóðnýting Glitnis
ekki þann árangur sem stefnt var að,
enda voru lánshæfiseinkunnir allra
bankanna lækkaðar þá þegar 30. sept-
ember 2008 og þá kom áhlaup meðal
annars á innlán sem ekki var viðráð-
anlegt.
Í öðru lagi hefði átt að skoða mun
betur samruna banka og heildstæð-
ar aðgerðir til styrkingar eins og allir
töldu að verið væri að vinna að helg-
ina 4. til 5. október. Líklega hefði það
þó þurft til að koma helgina 28. til 29.
september. Þarna voru tækifæri sem
ekki voru nýtt til fullnustu. Væntan-
lega hefði þó þurft að taka þetta allt
fastari tökum í byrjun árs eins og ég
vék að áður.
Naut Landsbankinn mikillar fyrir-
greiðslu Seðlabankans undir lokin?
Ég sagði í blaðagrein nýlega að Lands-
bankinn hefði ekki verið í skuld við
Seðlabankann sunnudaginn 5. okt-
óber 2008 þegar óskað var eftir lausa-
fjárfyrirgreiðslu í erlendri mynt og
það ætti að svara þeirri spurningu
best. Aðrir bankar, minni fjármála-
fyrirtæki og sparisjóðir höfðu fengið
mikla lausafjárfyrirgreiðslu frá Seðla-
bankanum og í sumum tilvikum nýtt
skuldabréf sem þessir aðilar áttu og
meðal annars voru útgefin af Lands-
bankanum sem veð. Seðlabanki Ís-
lands mun tapa tilteknum hluta af
þessum veðlánum sem veitt voru
gegn veðum sem nú hafa verðfallið
við kerfishrun, en ekki vegna Lands-
bankans.
Það má ekki rugla saman lántaka
sem er skuldari og veði því sem við-
komandi lántakandi býður fram.
Naut ekki Landsbankinn óbeint þess-
arar fyrirgreiðslu eins og hinir stóru
bankarnir?
Þessu hefur verið haldið fram. Það
er hins vegar ekki þannig að Lands-
bankinn hafi óbeint fengið aukið
laust fé sem neinu nam vegna lántöku
þessara aðila sem tóku lán og veð-
settu í tilteknum tilvikum skuldabréf
í Landsbankanum. Erfitt er að greina
heildarfjárflæðið í kerfinu og hugs-
anlega var það í einhverjum mæli svo
að smærri aðilar nýttu laust fé feng-
ið að láni í Seðlabanka Íslands til að
greiða upp skamtímaskuldir við önn-
ur fjármálafyrirtæki, þar með talið
Landsbankann. Þar var þó um mjög
óverulegar upphæðir að ræða. Þetta
fjármagn var fyrst og fremst nýtt til
fjármögnunar þess fyrirtækis sem í
hlut átti og viðskiptavina þess. Aðalat-
riðið sem ég var að koma á framfæri
er að lausafjárstaða Landsbankans
í krónum var góð, en það var lausa-
fé í erlendri mynt sem var vandinn
og stóð að baki þeirri ósk að fá fyrir-
greiðslu í erlendri mynt til að mæta
útflæði.
Landsbankinn var því ekki í neinni
sérstöðu nema síður væri.
Enginn sá fyrir svörtustu
myndina
Yngvi Örn Kristinsson, áður yfirmað-
ur í Landsbankanum, sagði í opnu-
viðtali við DV að hann hefði varað
við og farið á fund FME síðla árs 2007
og hvatt til aðgerða. Varst þú jafná-
hyggjufullur á þeim tíma?
Við Yngvi áttum afar gott samstarf og
ég virti hans sjónarmið og hafði þau
mjög í huga í mínum störfum. Það
sem hann ræddi við FME var af svip-
uðum toga og rætt var við stjórnvöld í
ársbyrjun 2008, það er að styrkja þyrfti
viðbúnaðarstig til að mæta óvissu og
vera viðbúin því að lausafjárkrepp-
an lengdist. Enginn sá þó fyrir hvað
varð. Það er staðreynd að alþjóðleg-
ir greiningaraðilar sáu þetta alls ekki
fyrir. Alþjóðlegur samanburður stað-
festir þetta.
Þér er tíðrætt um alþjóðlegt samhengi
málsins. Hvernig metur þú það eftir
að hafa unnið í alþjóðlegu umhverfi
stærsta hluta ævinnar?
Alþjóðlega lausafjár- og efnahags-
kreppan er heimskreppa sem hef-
ur reynst þeim þjóðum, sem höfðu
lagt áherslu á uppbyggingu alþjóð-
legrar fjármálaþjónustu sem mikil-
vægrar stoðar í atvinnusköpun, afar
kostnaðarsamar. Grikkland, Belgía,
Spánn, Portúgal, Eystrasaltsríkin og
Danmörk eru meðal ríkja, auk Bret-
lands, Bandaríkjanna, Íslands og Ír-
lands, þar sem viðskiptaleg mat-
skennd atriði þróuðust á verri veg.
Umfjöllun um fjárhagslegar af-
leiðingar alþjóðlegu lausafjár- og
efnahagskreppunnar hefur ekki gert
greinarmun á umfangi þjóðhags-
legra afleiðinga efnahagshrunsins.
Þetta á annars vegar við hjá ríkj-
um sem markvisst höfðu byggt fjár-
málaþjónustu sem sjálfstæða og al-
þjóðlega atvinnugrein. Hins vegar
hjá ríkjum sem afmörkuðu fjármála-
þjónustu við þarfir eigin markaða.
Ísland var meðal þeirra þjóða sem
höfðu markað metnaðarfulla stefnu-
mótun í anda fyrrgreindu stefnuá-
herslunnar.
Í stjórnarsáttmála þeirrar ríkis-
stjórnar sem mynduð var vorið 2007,
með mikinn meirihluta að baki, seg-
ir: „Í umbreytingu íslensks atvinnu-
lífs á undanförnum árum felst meðal
annars aukið vægi ýmiss konar al-
þjóðlegrar þjónustustarfsemi, þar á
meðal fjármálaþjónustu. Ríkisstjórn-
in stefnir að því að tryggja að slík
starfsemi geti áfram vaxið hér á landi
og sótt inn á ný svið í samkeppni við
önnur markaðssvæði og að útrásar-
fyrirtæki sjái sér áfram hag í að hafa
höfuðstöðvar á Íslandi.“
Vængjasláttur fiðrildis ...
Nú hófst þetta í Bandaríkjunum.
Hvernig varð þetta alþjóðlegt?
Síðsumars 2008 lokuðust fjármögn-
unarmarkaðir nánast alveg eftir
stórfellt tap vegna svokallaðra undir-
málslána og tengdra fjármálagjörn-
inga. Hafa verður í huga að Lands-
bankinn hafði ekki fjárfest að neinu
leyti í þessum flóknu fjármálagjörn-
ingum. Í Bandaríkjunum skapaðist
vantraust milli bankastofnana sem
hefti verulega allt flæði fjármagns.
Kom þá berlega í ljós hversu sam-
tengdur vandi var kominn upp al-
þjóðlega.
Barack Obama Bandaríkjaforseti
sagði í ræðu á leiðtogafundi Atlants-
hafsbandalagsins 3. apríl 2009:
„Áður en þessi kynslóð fæddist
hefði verið erfitt að ímynda sér að
sú staðreynd, að ekki væri hægt að
borga fyrir hús í Flórída, gæti stuðlað
að falli bankakerfisins á Íslandi.“
Þetta er einföldun en forseti
Bandaríkjanna með allt sitt greining-
arfólk setur ekki svona á blað nema
efni séu til.
Meðal annars var gripið inn í góðan rekstur Heritable Bank, einnar traustustu eignar
í safni íslensku bankanna, og af því varð veruleg
eignarýrnun sem lítið hefur verið fjallað um.
Í febrúar 2008 áttu sér stað
mjög alvarleg sam-
töl milli bankanna og
stjórnvalda um viðbún-
aðarstigið í efnahags-
kerfum í heild.
Svartur dagur Myndin af Halldóri er
tekin daginn sem Landsbanki Íslands
hf. féll og skipuð var skilanefnd til að
fara með eignir bankans.
Sólon lítillátur
„Persónulega finnst
mér ummæli Sólons
sérstök og gera of lítið
úr hans persónu.“