Dagblaðið Vísir - DV - 26.02.2010, Blaðsíða 54

54 FÖSTUDAGUR 26. febrúar 2010 VERÖLD
TVÖ ÞÚSUND AFKOMENDUR Yitta Schwartz frá New York-borg í Bandaríkj-
unum, sem lést fyrir nokkrum vikum, átti 15 börn, 200 barnabörn og fjölmörg barnabarnabörn og
barnabarnabarnabörn. Talið er að afkomendur hennar séu um 2.000 talsins. Yitta var gyðingur og
lagði stund á svokallaða hasidíska bókstafstrú, en meðlimir söfnuða af því tagi eignast að meðaltali 9
börn. Hún fæddist árið 1916 í litlu þorpi í Ungverjalandi. Í seinni heimsstyrjöldinni var hún send ásamt
eiginmanni sínum og börnum í Belsen-Bergen-útrýmingarbúðirnar. Fjölskyldan lifði óhugnaðinn af
og flutti til Bandaríkjanna árið 1953. Þar hefur fjölskyldan dafnað vel síðan og niðjar þessarar einu fjöl-
skyldu sem flýði yfir hafið eru orðnir 2.000 talsins, eins og áður segir. Afkomendur hennar sinna ýms-
um störfum, eru til dæmis rabbínar, kennarar, verslunarmenn, pípulagningamenn og vörubílstjórar.
UMSJÓN: HELGI HRAFN GUÐMUNDSSON, helgihrafn@dv.is
RISAVAXIN
LETIDÝR
n Mílódonar, risavaxin letidýr, bjuggu
í sunnanverðri Suður-Ameríku fyrr á
tíð en urðu útdauð fyrir um tíu þúsund
árum. Árið 1896 fundust leifar dýrsins í
dularfullum helli syðst í Chile sem gefa
góða mynd af útliti þess. Risaletidýrin
tilheyrðu ætt jarðletidýra en síðustu
tegundirnar af þeirri ætt dóu út á Kúbu
fyrir um 500 árum. Dýrin voru um 200
kíló og sköguðu um þrjá metra upp í
loftið. Þau gengu á afturfótunum og
báru stærðarinnar klær.
Dýrið var hugsanlega skylt gríðarstórri
skepnu sem kölluð er Megatherium á
latínu og bjó í Suður-Ameríku. Sú teg-
und var uppi fyrir fimm milljónum ára
og er talið eitt allra stærsta landspen-
dýrið sem uppi hefur verið. Megatheri-
um vó fimm tonn og var um sex metrar
á hæð.
Stærstu manngerðu holur heims urðu til við námuvinnslu:
Dropinn
HOLAR STEININN
Demantanáman Mír í austurhluta Síberíu er
næststærsta manngerða hola veraldar. Hún er
525 metra djúp og 1200 metra víð. Geysimikill
námugröftur hófst undir lok sjötta áratugar síð-
ustu aldar og varð holan stóra til þegar jarðveg-
inum var smám saman mokað í burtu. Námu-
vinnslunni var hætt árið 2001 þegar menn
hættu að finna demanta á yfirborðinu. Þó er
enn unnið úr neðanjarðarnámum í grennd-
inni. Bannað er að fljúga þyrlum yfir Mír því
gríðarlegt lofstreymið í holunni getur við viss-
ar aðstæður sogað fljúgandi hluti ofan í hana.
Jarðfræðingurinn Júrí Khabardín uppgötvaði
námuna árið 1955 og hlaut Lenínorðuna fyr-
ir, sem var ein æðsta viðurkenningin sem veitt
var borgurum í Sovétríkjunum sálugu.
Heimamenn kalla demantanámuna við Kimber-
ley-borg í Suður-Afríku „Stóru-holuna“. Upphaf-
lega stóð myndarleg hæð á blettinum en mikill
námugröftur hófst á henni árið 1871 þegar land-
nemar urðu varir við demanta. Til ársins 1914
unnu 50.000 manns linnulaust að greftri í nám-
unni með skóflum. Sagt er að Kimberley-holan sé
stærsta hola heims sem grafin var eingöngu með
mannafli. Hún er um 240 metra djúp en stöðuvatn
myndaðist í holunni stuttu eftir að námugreftrin-
um lauk. Séu neðanjarðargöng, sem mynduðust
í námugreftri undir Kimberley-námunni, tekin
með er dýpt holunnar um kílómetri.
Norðvestursvæðin eru stórt en strjálbýlt fylki í Kanada. Á afskekktu svæði í
fylkinu er ein stærsta náma heims, Diavik-demantanáman. Þar hófst námu-
vinnsla árið 2001 og hefur mikið verið unnið úr henni síðan. Talið er að hún
endist til ársins 2020. Hið umdeilda námufyrirtæki Rio Tinto á stóran hlut
í námuvinnslunni en náttúruverndarsinnar hafa gagnrýnt verkið harðlega.
Við hlið námunnar er stór flugvöllur þar sem flugvélar fljúga með starfs-
menn til og frá vinnu en náman er eins og áður segir á mjög afskekktu svæði.
Diavik-náman er umkringd miklum vötnum sem frjósa á veturna.
Stórfyrirtækið Rio Tinto, sem á álverið í Straums-
vík, sér um námuvinnslu í stærstu manngerðu holu
veraldar í Bingham-gljúfri við Salt Lake City í Utah
í Bandaríkjunum. Þar hefur verið unninn kopar úr
jörðu frá árinu 1863 og mun gröfturinn halda áfram
um ókomin ár. Holan er 1200 metra djúp og fjögurra
kílómetra breið. Fyrr á árum var stór byggð við nám-
una og í hlíðum holunnar. Náman hefur hins vegar
löngu „kyngt“ þessum þorpum en hún stækkar mik-
ið á hverju ári. Nú vinna aðeins um 2000 manns í
námunni en fyrir daga nútímatækni í námugreftri
unnu allt að 15 þúsund manns í Bingham-gljúfrinu.
SPRENGD
Í TÆTLUR
n Helgóland er lítil þýsk eyja í
Norðursjó. Þar búa 1.650 manns en
eyjan er ekki nema 1,7 ferkílómetr-
ar að flatarmáli en til samanburðar
skal nefnt að Heimaey er um 13
ferkílómetrar. Eyjan hefur breyst
mikið frá því er menn fóru að
byggja hana fyrst. Helglendingar
hafa ræst út landið að einhverju
leyti og skapað hafnir. Þriðja ríkið
hélt úti sjóherstöð í eynni í síðari
heimsstyrjöldinni en hún varð fyrir
gífurlegum loftárásum í stríðslok
árið 1945. Klettar og klappir á eynni
umturnuðust svo þegar breski
herinn notaði Helgóland sem
tilraunasvæði fyrir sprengingar. 18.
apríl 1947 vörpuðu Bretar 6.800
tonna sprengju á eynna sem er
talin hafa verið ein allra mesta
sprenging sögunnar sem ekki var
af völdum kjarnorkusprengju.
Breska hljómsveitin Massive Attack
gaf nýlega út plötu sem ber enska
heiti eyjarinnar, Heligoland, og hef-
ur hún hlotið góða dóma.