Dagblaðið Vísir - DV - 06.06.2014, Blaðsíða 18

18 Fréttir Erlent Helgarblað 6.–9. júní 2014
n Kjósa um sjálfstæði 18. september n Margar hliðar á málinu n Vilja vera í ESB og NATO
V
iskí. Það dettur mörgum
fyrst í hug þegar Skotland
ber á góma. Og nær­
buxnalausir menn í pils­
um, Skotabrandarar og
Braveheart, kvikmyndin þar sem Mel
Gibson leikur helstu sjálfstæðishetju
Skota, William Wallace. Myndin var
valin besta kvikmyndin á Óskars­
verðlaunahátíðinni árið 1995 og fékk
alls fimm styttur það árið.
William Wallace sigraði her Breta
við Stirlingbrú árið 1297 og var í kjöl­
farið útnefndur „verndari Skotlands“,
en aðeins sjö árum síðar náðu Bret­
ar honum og hengdu fyrir landráð.
Þann 18. september í haust fá íbúar
Skotlands hins vegar að svara eftir­
farandi spurningu í þjóðaratkvæða­
greiðslu: „Telur þú að Skotland eigi
að vera frjálst ríki?“ Allir sem þá búa
í Skotlandi, sama af hvaða þjóðerni
þeir eru, fá þá að kjósa. Skiptir ekki
máli hvort þú ert til dæmis náms­
maður frá Íslandi eða innflytjandi frá
Suður­Afríku. Allir Englendingar, bú­
settir í Skotlandi eru líka með. Alls eru
íbúar Skotlands um 5,2 milljónir, eða
álíka margir og íbúar Danmerkur.
Að vera eða vera ekki?
„Milljón punda spurningin“ er því:
Munu Skotar kljúfa sig frá breska
heimsveldinu eða því sem líka er
stundum kallað Stóra­Bretland? Því
hafa Skotar tilheyrt frá árinu 1707.
Þá komst á það stjórnmálasamband
sem Stóra­Bretland (Great Britain)
byggir á, þó svo að um öld fyrr, árið
1603, hafi Bretar og Skotar eignast
sameiginlegan konung í fyrsta sinn,
James sjöunda. Í því sem þá kallað­
ist „Krúnusambandið“ fylgdi einnig
Írland með.
Með hoppi inn í nútímann
komumst við að því að í þessari viku
hófst formlega barátta Já­ og Nei­
hreyfinganna. Leiðtogar fylking­
anna eru Íslendingum kunnir, hjá
Já­hreyfingunni er það Skotlands­
málaráðherrann, Alex Salmond, sem
er í forsvari og hjá Nei­hreyfingunni
er fyrrverandi fjármálaráðherra
Bretlands, Alistair Darling, í forsvari.
Darling er sá sem setti hryðjuverka­
lög á Ísland þegar hrunið reið yfir
landann á haustdögum 2008 og get­
ur því varla talist með vinsælli mönn­
um hér á landi. Þá var hann fjár­
málaráðherra í ráðuneyti Gordons
Brown, þáverandi formanns breska
Verkamannaflokksins.
Um hvað er kosið?
En um hvað er kosið í þessum kosn­
ingum og hver eru helstu málefn­
in? Fyrir utan spurninguna um sjálft
sjálfstæðið snýst þessi kosning um
peninga og afkomu Skota í framtíð­
inni. Budduna. Þetta kemur meðal
annars inn á orkumál og gjaldmiðils­
mál. Skotar eru umsvifamiklir í olíu­
vinnslu á Norðursjó og er atvinnu­
líf í borgum á borð við Aberdeen
að stórum hluta byggt í kringum
olíuvinnslu, enda borgin sögð vera
„olíuhöfuðborg Evrópu.“ Við sjálf­
stæði myndu Skotar fá um 90% tekna
af olíunni í eigin ríkiskassa að mati
sjálfstæðissinna. Í grein eftir hag­
fræðinginn Gavvin McCrone, í The
Guardian, sem hefur skrifað mikið
um skosk efnahagsmál, bendir hann
á að í raun hafi olíuvinnslan verið há­
mörkuð og það hafi gerst í kringum
árið 2000. Árið 2008 voru tekjurnar af
olíunni um 12,5 milljarðar punda, en
höfðu minnkað niður í 6,5 milljarða
punda árið 2013. Gavin telur að þessi
þróun muni halda áfram og bendir
einnig á að nú þurfi að sækja olíuna
lengra út í Norðursjóinn og það sé
dýrara. Því vaknar sú spurning hvort
olían verði í framtíðinni sú tekjulind
sem skoska hagkerfið þarf á að halda
og hvort tekjurnar af henni dugi til?
Já­sinnar segja að Skotar hafi á síð­
ustu 30 árum skilað inn gríðarlegum
tekjum í ríkissjóð Bretlands og verði
af sjálfstæði hyggjast Skotar koma
upp álíka olíusjóði og Norðmenn eru
með. Í honum eru tæplega 860 millj­
arðar dollara um þessar mundir.
Hvað með pundið?
Spurningin um gjaldmiðilsmálin
er einnig erfið. Skotar nota breska
pundið í dag og talsmenn sjálfstæðis
vilja halda því. „Pundið tilheyrir
Skotum alveg jafnmikið og öðrum og
við viljum njóta þess með nágrönn­
um okkar sunnan við landamærin,“
sagði Kenneth Gibson, þingmaður
Skoska þjóðarflokksins í viðtali við
The Guardian fyrir skömmu. Tals­
menn Nei­hreyfingarinnar hafa
þvertekið fyrir að Skotar fái að nota
pundið, en á móti segja þá Já­sinn­
ar að þá verði mögulega að afskrifa
allar skuldir Skota í pundum. Hér er
því um verulegt þrætuepli að ræða.
Fái Skotar ekki að nota pundið þurfa
þeir líklega að stofna nýjan gjaldmið­
il, eða taka upp annan einhliða og þá
gæti evran komið til greina. Verði
af sjálfstæði og stofni Skotar eigin
gjaldmiðil þýðir það væntanlega að
þeir þurfi að setja á fót sjálfstæðan
seðlabanka.
Vilja vera í ESB og NATO
Öryggis­ og utanríkismál eru líka
hluti af þessari baráttu. Sjálfstæðis­
sinnar í Skotlandi vilja að Skotland
verði áfram í Evrópusambandinu
og NATO. Aðild að ESB er talin vera
trygging fyrir erlendri fjárfestingu
og árið 2011 voru lönd í ESB sjö af
tíu mikilvægustu viðskiptalöndum
Skota. Um 40–50% af útflutningi
Skota fara til ESB, mest til Hollands,
Frakklands og Þýskalands. Helsta
viðskiptaland Skota er hins vegar
Bandaríkin.
Skotar vilja vera áfram í NATO og
við sjálfstæði fengju þeir ótakmark­
að vald til þess að móta eigin ut­
anríkisstefnu, sem hingað til hefur
verið stjórnað frá London. Þeir vilja
vera kjarnorkuvopnalaus þjóð og
þar sem þeir eru taldi frekar félags­
hyggjusinnaðir, en ekki eins miklir
einstaklingshyggjumenn og Bretar,
þá hafa Skotar horft með velþóknun
til Norður landanna. „Það er kominn
tími til þess að við endurhugsum
hagsmuni okkar, málefnin sem
tengjast þeim og áskoranir fram­
tíðarinnar,“ sagði Angus Robertson,
talsmaður Skoska þjóðarflokksins, í
maí síðastliðnum og sagði þá opin­
berlega að Skotland ætti að sækja
um aðild að Norðurlandaráðinu.
Skotar hafa tekið Norðurlöndin til
fyrirmyndar að mörgu leyti er varð­
ar málefni eins og heilsugæslu og
menntun sem hvort tveggja er gjald­
frjálst í Skotlandi, en ekki Bretlandi.
Til dæmis eru engin skólagjöld í há­
skólum í Skotlandi.
Fleiri mál mætti tína til sem
skipta máli fyrir Skota og hafa til
dæmis lífeyrismál, umönnun barna,
varnarmál (tengist að sjálfsögðu
NATO), fjölmiðlar og orkumál al­
mennt (ekki bara olían, líka vind­
kraftur) verið nefnd. Þá ber þess að
geta að á árum áður voru Skotar stór­
veldi í skipasmíði og þótt það hafi
breyst, skiptir sá iðnaður enn máli í
landinu. Skotlandsmálaráðherrann,
Alex Salmond, hefur til dæmis sagt
að „hægt verði að gera byltingu í um­
önnun barna, verði Skotland frjálst.“
Umönnun barna er dýr í Skotlandi
og hafa talsmenn sjálfstæðis lofað
að auka til muna aðkomu „sjálfstæðs
Skotlands“ að þeim málum.
Litlir en góðir
Á ráðstefnu um þjóðernishyggju,
sjálfsmyndir og Evrópusambandið í
Norræna húsinu fyrir skömmu fjall­
aði Alyson Bailes, aðjunkt við Há­
skóla Íslands, um stöðu Skotlands og
þjóðaratkvæðisgreiðsluna. Þar setti
hún fram þá skoðun sína að skosk
þjóðernishyggja væri það sem hún
kallaði „þroskuð“ og átti þar vænt­
anlega við að hún væri laus við öfgar.
Alyson sagði að Skotar kysu frekar
til vinstri en hægri og væru félags­
hyggjufólk að upplagi. Þeir væru
virtir á alþjóðavettvangi og störfuðu
að sínum sínum málum með mottó­
ið „við erum litlir en góðir“ að leiðar­
ljósi. Að hennar mati vilja Skotar láta
gott af sér leiða í samskiptum við
aðrar þjóðir.
Hallar á Já
Fjölmiðlar leika stórt hlutverk í
þessari kosningabaráttu, rétt eins og
öðrum. Skoðanakannanir skipta hér
miklu máli og eru gerðar reglulega.
Að undanförnu hafa birst kannanir
þar sem munurinn á fylkingunum
hefur verið frá þremur og upp í
fimmtán prósent. Í nýjustu könnun
BBC, sem er frá miðjum maí eru 34%
fylgjandi sjálfstæði og 46% á móti
og munar því 12% á fylkingunum. Í
þessari könnun voru 20% óákveðin.
Í öllum könnunum sem hingað til
hafa birst hefur „Nei­ið“ verið með
yfirhöndina. Á þeim þremur mánuð­
um sem eru til atkvæðagreiðslunnar
getur þó í raun allt gerst og frasinn
„vika er langur tími í pólitík“ á alger­
lega við hér og hér eru margar vikur
þangað til Skotar gera það upp við
sig hvort þeir vilji vera sjálfstæð þjóð
eða tilheyra Stóra­Bretlandi áfram.
Að öllum líkindum ræðst þetta á síð­
ustu dögum baráttunnar og svo að
sjálfsögðu í kjörklefanum. Það eru
því spennandi tímar fram undan hjá
Skotum. n
Gunnar Hólmsteinn
Ársælsson
„Pundið tilheyrir
Skotum alveg
jafnmikið og öðrum og
við viljum njóta þess með
nágrönnum okkar sunnan
við landamærin.
Ákveðinn minjagripasali „Orðið nei ætti ekki að vera til í orðaforða Skota í ár,“ segir
minjagripasalinn Steve Wright, sem hér stendur fyrir utan búð sína í Edinborg, höfuðborg
Skotlands. Hann er búinn að ákveða sig og mun greiða sjálfstæði sitt atkvæði. MyNd REUTERS
Spennan magnaSt fyrir
koSningar í Skotlandi
Já eða nei? Alex Salmond, Skotlandsmálaráðherra, sposkur á svipinn er hér viðstaddur upphaf laxveiðitímabils-
ins í Skotlandi fyrr á þessu ári. Hann er talinn hafa mikla persónutöfra, nokkuð sem talið er að leiðtogi Nei-hreyf-
ingarinnar, hinn hvíthærði Alistair Darling, hafi minna af. Það getur skipt miklu máli í baráttu sem þessari. Alex
Salmond er olíuhagfræðingur og vann lengi fyrir Royal Bank of Scotland á því sviði. Alistair Darling er fæddur í
London en lærði lögfræði í háskólanum í Aberdeen. Hann situr á breska þinginu sem fulltrúi Edinborgar. MyNd REUTERS