Gerðir kirkjuþings - 1992, Side 199

að alstaðar sjeu sömu mannasetningar, eða sömu kirkjusiðir og kirkjuvenjur af mönnum
tilsettar..." Með þessu er átt við að lúthersk kirkja leggur ekki síður áherslu á sjálfstæði
hvers prestakaHs en heildarskipulag kirkjunnar.
í tillögunni er einnig lagt til að samband ríkis og kirkju verði endurskoðað.
Ógerlegt er að fjalla um fyrra efnið án þess að fjallað sé jafnframt um hið síðara. í
nágrannalöndum okkar hefur farið fram lífleg umræða um þetta efni á undanfömum
árum og er það engum vafa undirorpið að sú umræða hefur frekar orðið til góðs en
hins gagnstæða. Hér á landi hefur samband ríkis og kirkju öðm hvom verið til
umræðu; ekki síst á undanfömum missemm. Ljóst er af þeirri umræðu að margt er
óljóst um hugtakanotkun, t.d. um skilgreiningu á réttarstöðu kirkjunnar. I doktorsritgerð
séra Bjama Sigurðssonar fGeschichte und Gegenwartsgestalt des islándischen
Kirchenrechts). er íslenska kirkjan skilgreind sem ríkiskirkja. Þar segir enn fremur að
þrátt fyrir ýmsar tilraunir til að endurskoða sambandið við ríkisvaldið hafí í
grundvallaratriðum ekkert breyst frá 1874 í því efni. Islenska krrkjan er í senn
rfkiskirkja og þjóðkirkja. Þar er um tvö ólík hugtök að ræða, annað er lögfræðilegs
eðlis (ríkiskirkja) en hitt guðfræðilegs (þjóðkirkjuhugtakið).
í stjómarskránni segir svo: "Hin evangelíska lúterska kirkja skal vera þjóðkirkja
á íslandi og skal ríkisvaldið að því leyti styðja hana og vemda" (62.grein). Hið eiginlega
samband ríkis og kirkju er ríkiskirkjufyrirkomulag þar sem kirkjan heyrir undir undir
kirkjumálaráðuneytið, þármál hennar og helstu skipulagsmál heyra undir ríkisvaldið,
prestar fá laun greidd úr ríkissjóði o.s.frv.
Það er augljóst að svo gamla skipan á sambandi ríkis og kirkju sem hér er um
að ræða er full þörf á að endurskoða. Þar með er ekki sagt að skipaninni þurfí að
breyta í grundvallaratriðum, svo sem að ijúfa sambandið, heldur er einungis átt við
endurskoðun þess, lagfæra veiiur og vankanta sem því fylgja og færa til betri vegar.
Um þetta efni hef ég að nokkm leyti fjallað í 6. riti Guðfræðistofnunar sem
kom út á þessu ári, í ritgerðinni: "Lútherska þjóðkirkjan". Þar hef ég reynt að skilgreina
ýmsa gmnnþætti í okkar khkjuskilningi og m.a. komið inn á merkingu
þjóðkirkjuhugtaksins og varað við að því sé ruglað saman við ríkiskirkjuhugtakið. Þar
segir m.a.: "Þjóðkirkjuhugtakið er ekki eldra en svo að það var fyrst notað af þýska
guðfræðingnum Friedrich Schleiermacher 1822/23 og þá sett fram sem baráttuhugtak
en ekki sem lýsing á kirkjunni. Þegar þetta hugtak er sett fram er kirkja og samfélag
ekki lengur ein heild eins og á tímum Lúthers heldur hefur iðnvæðing og önnur
samfélagsþróun haft í för með sér aðskilnað þama á milh. í guðfræði Schleiermachers
er þjóðkirkjuhugtakið því "guðfræðilegt áætlunarhugtak". Það má því skilja sem hugtak
sem átti að nýtast í ákveðinni siðbót innan kirkjunnar á 19. öld. Nú á tímum telja
menn það hins vegar of loðið til þess að nýtast sem áætlunarhugtak eða vera
stefnumótandi í nýrri siðbót innan kirkjunnar."
Það sést best á lútherskum kirkjum í öðmm löndum hvað getur gerst þegar
kirkjur hætta að vera ríkiskirkjur en em áfram þjóðkirkjur, það gerðist m.a. í
Þýskalandi árið 1918 þegar sambandi ríkis og kirkju var shtið án þess að nokkuð
breyttist í sjálfskilningi kirkjunnar sem þjóðkirkju eða í starfsháttum hennar nema til
hins betra. Þar er lútherska kirlqan með öðrum orðum þjóðkirkja án þess að vera
ríkiskirkja. Hún var á sínum tíma leyst undan valdi fOrisins með því að fá sinn útmælda
skammt fjármagns th að ávaxta um ókomna framtíð þótt hinn fjárhagslegi grundvöllur
sé kirkjuskatturinn. Þótt hið formlega ríkiskirkjusamband við ríkið hafí verið rofíð
merkir það ekki að aht samband við rílrið hafí horfíð með öhu. Kirkja og ríki hafa
194