Són - 01.01.2009, Blaðsíða 126

BRAGI HALLDÓRSSON126
best við, því ég er ekki hugumstór.“59 Hætt er við að þessi vísun fari
fyrir ofan garð og neðan hjá nútímalesendum.
Niðurstöður
Helstu niðurstöður mínar eru að samfellt flæði hafi verið í sagnaheimi
hetjusögunnar um Hjálmar hugumstóra allt frá elstu tímum fram á
miðja 20. öld. Framan af voru skáldin allnokkuð bundin af því að
fylgja annaðhvort Hervarar sögu og Heiðreks konungs eða Örvar-Odds sögu
í meginatriðum. Þau hikuðu samt ekki við að hnika til röð atburða og
bæta inn atriðum (einkum ýkjukenndum bardagalýsingum og sam-
tölum) ef þeim þótti það henta betur þeirra frásögn. Bólu-Hjálmar
reið hins vegar á vaðið með því að taka einvörðungu út þátt Hjálmars
hugumstóra, yrkja um hann og laga efnið að vild í hendi sér. Eftir það
tók rímnakveðskapur um efnið miklum breytingum á 19. öld og varð
fyrir talsverðum áhrifum frá rómantískum skáldskap 19. aldar.
Guðrún Þórðardóttir, sem var eina konan sem orti um efnið, varð
aftur á móti fyrst til að draga fram þátt Ingibjargar konungsdóttur og
ljá henni líf og sjálfstæða rödd innan hetjusögunnar. Fram til hennar
tíma hafði Ingibjörg staðið afskipt í skugga hetjunnar. Framlag Guð-
rúnar hafði mikil áhrif á ýmis önnur skáld sem fetuðu í fótspor henn-
ar. Sömu sögu má segja um rímu Sigurðar Bjarnasonar sem greinilega
var ekki ósnortinn af rómantískum skáldskap samtíðar sinnar. Þegar
leið á öldina tók sögnin um Hjálmar og Ingibjörgu þannig smám
saman að lifa sjálfstæðu lífi óháð fornaldarsögunum tveimur. Eitt
skáld nam af öðru og vel má greina tengslanet milli þeirra þegar þau
vitna í heimildir sínar og fyrri skáld sem ort höfðu um efnið.
Rímnaskáldin áttu þó í vök að verjast vegna þess að þau áttu óhægt
um vik að koma verkum sínum á framfæri á prenti. Hefðin sem slík
varð því að mestu að reiða sig á gamalgróna handritamiðlun. Auk
þess sættu rímnaskáldin iðulega miklu ámæli fyrir að iðka hina fornu
skáldskapargrein. Þess vegna reyndu þau mörg hver að blása nýju lífi
í hefðina og laga sig að nýjum tímum. Því ríkti alls ekki stöðnun í
rímnakveðskap eins og stundum er haldið fram í yfirlitsritum um
bókmenntasögu. Hefðbundin bygging rímna með kaflaskiptingu í
mansöng, efni sögunnar og lokaorð vék fyrir nýjum efnistökum hjá
mörgum skáldum. Rímnahefðin hlaut þó að lokum að lúta í lægra
59 Tilv. er fengin úr Napóleon Bónaparti og tólf aðrar smásögur 1880 –1960, bls. 45, sem
Guðmundur Andri Thorsson sá um útgáfu á í Reykjavík árið 1987.