Són - 01.01.2009, Blaðsíða 168

HAUKUR ÞORGEIRSSON168
é tvíhljóðaðist alls staðar annars staðar en hafi síðan sjálfur tvíhljóðast
einhvern tíma seinna. Þetta þyrfti að minnsta kosti að styðja einhverj-
um rökum.
Söguleg málfræði
Útgefendur treysta mjög á norræna málfræði Adolfs Noreen sem fyrst
kom út 1884. Því miður vantar stundum upp á að seinni tíma rann-
sóknir í íslenskri málsögu séu teknar til greina. Ég tek hér þrjú dæmi.
Á fjórtándu öld kemur í íslensku upp sníkjuhljóð í samhljóða-
klösunum sl, sn og sm. Þetta sníkjuhljóð hefur áhrif á stuðlasetningu
þannig að skáld sem hafa hljóðbreytinguna í máli sínu hika við að
stuðla þessa klasa við s. Af nafngreindum 14. aldar skáldum má sjá að
Þormóður Ólafsson og Arngrímur Brandsson (d. 1361 eða 1362)
stuðla óhikað að fornum hætti en Árni Jónsson og Einar Gilsson
virðast vera menn nýja tímans. Þetta einkenni í stuðlasetningu getur
hjálpað til við að aldursgreina kvæði. Til dæmis má sjá að s-stuðlun
að fornum hætti er aldrei notuð í Vitnisvísum, Maríugrát, Heilagra meyja
drápu eða Maríuvísum I–III. Hins vegar kemur hún tvisvar eða þrisvar
fyrir í Brúðkaupsvísum (eftir því hvort tiltekin leiðrétting Jóns Helga-
sonar er samþykkt eða ekki) sem útgefendur eru einmitt í miklum
vandræðum með að tímasetja og fræðimenn hafa skipað til bekkjar
allt frá 13. öld til seinni hluta 15. aldar (bls. 528). Þarna gefur stuðla-
setning kvæðisins vísbendingu um aldur en því miður sýna út-
gefendur engin merki um að þekkja þau fræði.5
Í Maríuvísum II kemur fyrir vísuorðið sonu elr hver kvón þar sem sonu
og kvón mynda aðalhendingu. Þetta skýra útgefendur þannig að on
rími við ón vegna þess að sérhljóðalengd hafi verið á reiki á tímabil-
inu þegar kvæðið var ort (bls. 707, 702, lxv). Þessi skýring getur varla
verið rétt. Hreinn Benediktsson (1979) sýndi fram á að orðið son
rímar reglulega við orð með fornu vá og setti fram skýringu á þessu
fyrirbæri og hinni málsögulegu þróun vá.
Í íslenskri stafsetningu allt til 17. aldar er gerður greinarmunur á lld
(sem komið er af eldra ld) og ld (sem komið er af eldra lð) og fram að
þeim tíma ríma orð með þessum hljóðum ekki saman í skáldskap.6
Þannig rímar ölld við kölld og fjöld við völd en fyrri orðin ríma ekki við
seinni orðin. Útgefendur ritsins sem hér er rætt um virðast ekki gera
5 Sjá Ragnar aðalsteinsson 2005, Þorsteinn G. Indriðason 1990, Maverick 1968.
6 Jakob Benediktsson 1960.