Peningamál - 01.02.2003, Síða 28

PENINGAMÁL 2003/1 27
málum sem miðar að stöðugu verðlagi eða lítilli verð-
bólgu getur gegnt því hlutverki, með því að bregðast
við neikvæðum eftirspurnarskellum með slökun.
A.m.k. þrjár ástæður eru fyrir því að heppilegt er að
stefna að lítilli verðbólgu fremur en engri. Í fyrsta lagi
er bjögun í mælingu vísitölu neysluverðs vegna gæða-
og samsetningarbreytinga, þ.e.a.s. slíkar breytingar
koma fram sem verðhækkun í vísitölu. Almennt er
talið að bjögunin sé á bilinu ¼-1%.3 Mæld verðbólga
á því bili samsvarar því í raun stöðugu verðlagi. Önnur
ástæða er að verðhlutföll og raunlaun verða tregbreyt-
anlegri við mjög lága verðbólgu og það getur valdið
óþarfa framleiðslutapi og atvinnuleysi. Þriðja ástæðan
er að lítils háttar verðbólga dregur úr líkum þess að
hagkerfi lendi í verðhjöðnun fyrir mistök. Ekki má
hins vegar ganga of langt í þessum efnum því að raun-
veruleg verðbólga er einnig kostnaðarsöm fyrir hag-
kerfið. Af þessum sökum telja margir að seðlabankar
með verðbólgumarkmið skuli ekki stefna á lægri verð-
bólgu en 1% og yfirleitt ekki hærri en 3%.
Hvað er til ráða ef verðhjöðnun grefur um sig? Al-
mennt séð er ráðið að örva eftirspurn nægilega mikið
til að slakinn í hagkerfinu hverfi. Í flestum tilfellum á
það að vera hægt með slökun í peningamálum. Það
kann þó að vera flókið ef seðlabankavextir eru þegar
komnir í núll, eins og raunin er í Japan. En flóknara
verður það ef miðlun peningastefnunnar er að hluta
heft vegna vandræða í bankakerfinu, þannig að aukn-
ing á grunnfé seðlabankans skilar sér ekki í breiðar
peningastærðir þar sem bankar hvorki vilja né geta
aukið útlán. Þetta kann að eiga við um Japan.4 Fræði-
lega séð ætti seðlabanki að geta framkallað verðbólgu,
en hann kann að þurfa að nota til þess óhefðbundnar
aðferðir, með því t.d. að kaupa langtímaskuldabréf,
hlutabréf eða fjármagna beint eyðslu ríkissjóðs, svo að
dæmi séu tekin.5
Um þessar mundir er verðhjöðnun aðallega bundin
við Japan, Hong Kong og Kína.6 Verðhjöðnun hefur
ekki grafið um sig í neinu þróuðu ríki utan Japans og
spár gera ekki ráð fyrir að svo verði á næstunni.
Þannig hækkaði neysluverð um 1,6% milli ára í
Bandaríkjunum í fyrra og skv. Consensus Forecasts
spá mun neysluverðlag hækka um 2,2% á þessu ári.7 Í
Þýskalandi, sem nokkuð hefur verið rætt um að eigi
verðhjöðnun á hættu, hækkaði vísitala neysluverðs um
1,3% í fyrra og meðalspá fyrir árið í ár er 1,2%, en
lægsta spá er 0,5%.8
1998 1999 2000 2001 2002
0,0
1,0
2,0
3,0
-1,0
-2,0
-3,0
-4,0
%
Japan
Kína
Hong Kong
Verðhjöðnun milli ára í Japan, Kína
og Hong Kong 1998-2002
Heimildir: EcoWin, Seðlabanki Íslands.
Verðbólga milli ára í Bandaríkjunum,
Þýskalandi og Sviss 1998-2002
1998 1999 2000 2001 2002
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
4,0
%
USA
Þýskaland
Sviss
Breyting neysluverðs milli ára Breyting neysluverðs milli ára
3. Athuganir og umræður innan OECD hafa bent til að bjögunin sé meiri
í Bandaríkjunum en í flestum Evrópuríkjum. Ekki hefur verið lagt mat
á bjögunina hér á landi en talið er að hún sé í neðri mörkum, m.a. sakir
þess að tiltölulega oft er skipt um grunn vísitölunnar.
4. Á árinu 2002 jókst grunnfé í Japan um heil 19,5%. Útlán drógust hins
vegar saman um 4,7% og breitt peningamagn (M3) jókst aðeins um
2,2%.
5. Bernanke (2002) fjallar um þá möguleika sem seðlabankar hafa til að
forðast verðhjöðnun og komast út úr henni.
6. Neysluverð lækkaði einnig í Singapore á síðasta ári. Of snemmt er
hins vegar að kveða upp úr að þar sé eiginleg verðhjöðnun orðin
staðreynd.
7. Consensus Forecasts, janúar 2003.
8. Sama heimild.