Peningamál - 01.02.2003, Blaðsíða 89

og einstaklingar) juku þó verulega erlenda lántöku
árin 1998-1999, eins og sjá má á mynd 13. Árin 1999
og 2000 nam erlend lántaka þessara aðila nettó rúm-
um 3,6% landsframleiðslunnar. Lántaka einkaaðila
nam samtals tæpum 17% landsframleiðslunnar árið
1999 og bætti enn um betur ári síðar og fór í tæp
18%. Er óhætt að fullyrða að erlend lántaka einka-
aðila hafi aldrei áður orðið jafn mikil. Hið opinbera
stóð á bak við meiri erlenda lántöku árin 2001 og
2002 en árin á undan, eða sem nam 2,4% af lands-
framleiðslu, en hún var þó minni í hlutfalli af lands-
framleiðslu en t.d. árið 1995.
Að meginhluta hefur innstreymi lánsfjár verið í
formi langra lána. Sl. tvö ár hefur þó innstreymi
skammtímalána verið nokkurt. Á sl. ári var að stærst-
um hluta um skammtímalántökur Seðlabankans og
hins opinbera að ræða, en á árinu 1999 áttu lánastofn-
anir auk hins opinbera stærstan hlut að máli.
Skuldasöfnun heimila og fyrirtækja þvingaði fram
aðlögun eftirspurnar og hjöðnun viðskiptahallans
Á það var minnst hér að framan að skuldasöfnun
heimila og fyrirtækja á undanförnum árum væri einn
þeirra þátta sem óhjákvæmilega hefðu knúið fram
hjöðnun viðskiptahallans í tímans rás, burtséð frá
breytingum á gengi krónunnar. Þetta tvennt, skuld-
irnar og gengið, eru reyndar ekki óháðar heldur sam-
ofnar breytur í framvindu íslenskra efnahagsmála.
Eins og oft hefur komið fram í ritum Seðlabank-
ans eru íslensk heimili og fyrirtæki á meðal þeirra
skuldsettustu í heimi, og skuldsettari en þau hafa
verið áður. Frá árslokum 1997 til loka árs 2001 jukust
skuldir heimilanna úr 72% af landsframleiðslu í
u.þ.b. 91% og skuldir fyrirtækjanna úr u.þ.b. 80% í
120% landsframleiðslunnar. Óvenjuör skuldaaukn-
ing bæði heimila og fyrirtækja á tímabilinu er and-
hverfa viðskiptahallans. Eins og sýnt var fram á í
grein í Peningamálum í maí sl. getur einkaneysla vart
aukist frekar nema heimilin haldi áfram að taka lán
umfram áfallna vexti og afborganir.23 Samdrátt
einkaneyslu árið 2001, þrátt fyrir nokkurn raunvöxt
ráðstöfunartekna, má rekja til þess að fé sem heimilin
höfðu í reynd til ráðstöfunar eftir að þau höfðu greitt
skatta, vexti og afborganir af lánum, en að viðbættu
nýju lánsfé, dróst saman. Sama á líklega við um árið
2002, því að samkvæmt áætlun dróst einkaneysla
einnig saman þá, þrátt fyrir að kaupmáttur ráð-
stöfunartekna ykist. Vaxandi greiðslubyrði hefur því
þegar knúið heimilin til að auka sparnað sinn veru-
88 PENINGAMÁL 2003/1
23. Sjá Peningamál 2002/2 bls. 41
1. Janúar-september. Heimild: Seðlabanki Íslands.
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
0
5
10
15
20
25
-5
% af VLF
Seðlabankinn
Hið opinbera
Aðrir lögaðilar
Lánastofnanir alls
Innstreymi lánsfjár 1995-2002
Mynd 13
1 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
0
20
40
60
80
100
120
140
160
-20
Ma.kr.
Langtímalán, nettó
Skammtímaskuldir, nettó
Innstreymi lánsfjár 1995-2002
Mynd 15
1. Janúar - september. Heimild: Seðlabanki Íslands.
1
eftir lengd skuldbindinga
1
1. Janúar-september. Heimild: Seðlabanki Íslands.
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
0
5
10
15
20
25
30
35
40
-5
-10
-15
-20
Ma.kr.
Seðlabankinn Hið opinbera
Aðrir lögaðilar Lánastofnanir alls
Innstreymi skammtímafjármagns
1995-2002
Mynd 14