Peningamál - 01.02.2003, Blaðsíða 80

að innflutningur fjárfestingarvöru nemi að jafnaði
u.þ.b. 40-50% af fjárfestingunni. Miðað við þessar
forsendur hefur innflutningur fjárfestingarvöru
vegna stóriðjuframkvæmda, virkjana og veitna lík-
lega numið u.þ.b. 2% af landsframleiðslunni 1998 en
1% á árinu 2000. Þetta eru umtalsverð áhrif, en til
muna minni en stundum áður þegar slíkar fram-
kvæmdir stóðu yfir, eins og sjá má af mynd 6. Árið
1968 fór hlutfall fjárfestingar af þessu tagi t.d. í rúm-
lega 8% landsframleiðslunnar og var einnig mjög
hátt árin 1975 og 1976 sem einnig voru ár mikils
viðskiptahalla.
Fyrirtæki án útflutningstekna standa líklega á bak
við stærri hluta innflutnings fjárfestingarvöru en
oftast áður
Ef viðskiptahalla má að miklu leyti rekja til fjár-
festingar kann það að vera vísbending um að hann
hjaðni fljótlega á ný og hafi ekki umtalsverð eftirköst
í för með sér. Hlutfall fjárfestingar eitt og sér er þó
ekki fullnægjandi mælikvarði. Ef fjárfesting er að
stórum hluta í starfsemi sem eykur ekki framtíðar-
gjaldeyristekjur þjóðarinnar, og tengist e.t.v. fyrst og
fremst vexti innlendrar eftirspurnar eru meiri líkur að
komi til bakslags í þjóðarbúskapnum en ef fjárfesting
er í útflutningsgreinum. Ekki liggur fyrir heildarút-
tekt á hve mikil fjárfesting er sem tengist ekki út-
flutningi. Mikil fjárfestingar í verslunar- og skrif-
stofuhúsnæði, sem virðist hafa verið nálægt sögulegu
hámarki árin 1999 til 2001 gefur þó ákveðna vís-
bendingu, en hafa verður í huga að lægðin sem fór á
undan var einnig óvenju djúp og langdregin.14 Hátt
hlutfall fjárfestingar í öðrum greinum en útflutnings-
greinum jók tvímælalaust áhættuna af viðskipta-
hallanum, sérstaklega í ljósi þess að árið 2000 var
töluverður hluti fjárfestingar fyrirtækja sem ekki hafa
útflutningstekjur fjármagnaður með erlendum lánum.
Hlutfall erlendra lána í skuldum verslunar jókst t.d.
úr 20% árið 1997 í 41% árið 2000.15
Sveiflur í innflutningi fjárfestingarvöru og varan-
legrar neysluvöru átti stóran þátt í myndun hallans
en árið 2000 virðast þó meira en 3/5 hlutar hans
hafa verið af öðrum uppruna
Fjárfesting fyrirtækja kallar, sem fyrr segir, á inn-
flutning fjárfestingarvöru og lánsfjárinnstreymi til
skamms tíma, en skapar í kjölfarið útflutningstekjur
sem standa undir greiðslu vaxta til erlendra aðila í
framtíðinni. Heimilin dreifa einnig neyslu varanlegra
gæða yfir löng tímabil þótt greiðsla fyrir þau og inn-
flutningur fari fram áður. Ef raungengi gjaldmiðils
sveiflast umtalsvert, getur beinlínis verið skynsam-
legt að tímasetja kaup neysluvöru á toppi uppsveiflu,
þótt neysla þeirra eigi sér stað á lengra tímabili. Til
að bregða upp betri mynd af tímaháðum eiginleikum
viðskiptahallans er því heppilegt að skoða hvort
tveggja.
Sem smáríki er Ísland í þeirri stöðu að flytja inn
bróðurpart fjárfestingarvöru og nær alla varanlega
neysluvöru. Bæði fjárfesting og kaup varanlegrar
neysluvöru eru næm fyrir hagsveiflunni. Því má
álykta að viðskiptahalli smáríkja sé að öðru óbreyttu
sveiflukenndari en viðskiptahalli stærri ríkja, vaxi á
góðæristímum þegar uppsveifla er í fjárfestingu og
einkaneyslu, en dragist hratt saman þegar harðnar á
dalnum.
Á mynd 7 er brugðið ljósi á þátt innflutnings fjár-
festingarvöru og varanlegra neyslugæða í myndun
viðskiptahallans. Tekið er mið af innflutningi þessara
þátta árið 1995, þegar u.þ.b. jöfnuður ríkti í utanrík-
isviðskiptunum, og reiknað frávik sem hlutfall af
landsframleiðslu. Mismuninn á þessu hlutfalli og
stærð viðskiptahallans er því hægt að túlka sem þann
PENINGAMÁL 2003/1 79
14. Einnig er hugsanlegt að þörf útflutningsgreina, t.d. á hugbúnaðar-
sviðinu, fyrir skrifstofuhúsnæði hafi aukist og því ekki sjálfgefið að
fjárfesting í slíku húsnæði tengist ekki væntum útflutningstekjum.
15. Jafnvel einstaklingar tóku umtalsverð erlend lán árið 2000, eða sem
nam 17 ma.kr. Í ársbyrjun 1998 var slíkt nánast óþekkt.
Mynd 7
1988 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01
0
2
4
-2
-4
-6
-8
-10
-12
%
Viðskiptahalli sem skýrist af fráviki frá 1995
Viðskiptahalli sem ekki skýrist af fráviki frá 1995
Þáttur sveiflu í innflutningi varanlegrar
neysluvöru og fjárfestingarvöru í myndun
viðskiptahallans 1988-2001
Heimildir: Seðlabanki Íslands, útreikningar höfundar.