Peningamál - 01.02.2003, Blaðsíða 26

lega meira atvinnuleysi en til lengdar samrýmist
efnahagslegum stöðugleika og lítilli og stöðugri
verðbólgu. Á árinu í heild er hvorki reiknað með
framleiðsluspennu né slaka, en að teknu tilliti til
atvinnuleysis og óvissu um framleiðsluspennuna eru
miklar líkur á að framleiðsluslaki verði til staðar á
fyrri hluta ársins. Á næsta ári er reiknað með að
hagvöxtur verði mjög nálægt vexti framleiðslugetu
en að atvinnuleysi verði enn um 3%. Líklegt verður
þó að teljast að atvinnuleysi muni minnka þegar líður
á árið. Á þessum forsendum er reiknað með að verð-
bólga verði rétt um 2% á spátímabilinu til fyrsta árs-
fjórðungs 2005, eða rétt fyrir neðan verðbólgumark-
mið bankans.
Spáin skapar forsendur til frekari lækkunar
Seðlabankavaxta. Umfang og tímasetningar hennar
ráðast hins vegar eins og ávallt af mati á framvindu
og horfum hverju sinni. Raunstýrivextir Seðlabank-
ans undir lok janúar voru rúmlega 3%, eins og kom
fram í kaflanum um aðhaldsstig peningastefnunnar
hér að framan. Frekari lækkun Seðlabankavaxta felur
í sér að raunvextir bankans verða lægri en líklegir
jafnvægisvextir og veita því þjóðarbúskapnum tölu-
verða örvun. Hversu mikil hún verður í bráð ræðst
hins vegar af því hvernig aðrir vextir bregðast við,
einkum útlánsvextir bankanna, sem skipta meiru
fyrir vaxtabyrði heimila og fyrirtækja en Seðlabanka-
vextir.
Hversu langt verður gengið í frekari slökun í
peningamálum mun sem fyrr segir ráðast af fram-
vindu og horfum. Þar togast á mismunandi tilhneig-
ingar sem óvíst er hversu sterkar eru og munu breyt-
ast í rás tímans. Í fyrsta lagi er óvissa um hversu
mikill slaki er til staðar í þjóðarbúskapnum um þess-
ar mundir. Í öðru lagi er óvíst hvaða áhrif frekari
tilslökun í peningamálum hefur á þjóðarbúskapinn,
sérstaklega þegar Seðlabankavextir verða augljós-
lega orðnir lægri en jafnvægisvextir. Í þriðja lagi er
óvíst hvenær og í hve miklum mæli stóriðju-
framkvæmdir, uppsveifla í alþjóðlegum efnahags-
málum og bjartsýni sem líkleg er til að fylgja hvoru
tveggja færir innlenda eftirspurn yfir á ofþenslustig.
Í umræðum að undanförnu hefur verið nefnt að
þörf sé á mikilli og tafarlausri slökun í peningamál-
um, annars vegar til að vinda ofan af styrkingu
gengisins og hins vegar til að hindra verðhjöðnun. Ef
veruleg hætta væri á verðhjöðnun hér á landi væri
fullt tilefni til kröftugrar slökunar í peningamálum.
Eins og kemur fram í kaflanum um verðbólguspá
bankans og fjallað er nánar um í rammagrein 3 á bls.
26 eru líkurnar á henni hverfandi. Verðbólguspár og
væntingar eru yfirleitt um eða yfir 2%, sem er tölu-
vert frá hættusvæði verðhjöðnunar. Launahækkanir
eru enn töluverðar og sama má segja um vöxt breiðs
peningamagns (M3). Framundan eru síðan einhverjar
mestu framkvæmdir Íslandssögunnar.
Að því er gengið varðar er rétt að undirstrika að
stöðugt gengi er ekki lengur markmið peningastefn-
unnar. Í samræmi við ákvæði laga ber bankanum að
stuðla að stöðugu verðlagi sem er nánar skilgreint í
sameiginlegri yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar og bank-
ans frá mars 2001. Vextir Seðlabankans eru ákveðnir
á grundvelli verðbólguhorfa til allt að tveggja ára en
meginreglan er að gengið ákvarðist á markaði.17
Seðlabankinn getur gripið inn í gjaldeyrismarkaðinn
ef hann telur það nauðsynlegt til að stuðla að verð-
bólgumarkmiðinu eða ef hann telur að gengissveiflur
geti ógnað fjármálalegum stöðugleika. Ekkert slíkt er
uppi á teningnum nú. Seðlabankinn hefur hins vegar
keypt gjaldeyri reglulega í lágum fjárhæðum síðan í
byrjun september sl. sumars í því skyni að bæta
gjaldeyrisstöðu sína sem hafði veikst mikið vegna
gjaldeyrisinngripa til varnar krónunni á árunum 2000
og 2001. Þótt markmiðið með þessum reglulegu
gjaldeyriskaupum sé ekki að hafa áhrif á gengið er
vel mögulegt að það verði til skamms tíma einhverju
lægra en ella sakir þeirra. Ef vextir yrðu lækkaðir
með það eitt að markmiði að stuðla að lækkun á
gengi krónunnar, sem að hluta má líklega rekja til
hækkunar jafnvægisgengis, er næsta víst að það
krefðist töluvert lægri vaxta en samrýmist verðbólgu-
markmiði bankans. Þá er hætt við að safnað yrði í
bálköst næsta ofþenslu- og óstöðugleikatímabils í
íslenskum efnahagsmálum. Bankinn mun því áfram
ákvarða vexti með hliðsjón af verðbólgumarkmiðinu
eins og hann er skuldbundinn til.
PENINGAMÁL 2003/1 25
17. Á sama hátt og gengið verður sem meginregla að fá að ákvarðast á
markaði á grundvelli þeirra vaxta sem Seðlabankinn ákvarðar út frá
verðbólguhorfum, ræðst vaxtamunur gagnvart útlöndum af mark-
aðsaðstæðum á hverjum tíma. Það er því t.d. misskilningur að einhver
neðri mörk séu á jákvæðum vaxtamun gagnvart útlöndum. Hvorki
hagfræði né reynsla annarra þjóða styðja slíka fullyrðingu. Ef t.d. búist
er við gengishækkun framundan, vextir eru lágir þar sem hagkerfið
hefur verið í lægð en háir erlendis þar sem hagsveiflan er önnur, getur
vaxtamunur hæglega verið neikvæður án þess að það sé í mótsögn við
verðbólgumarkmið. Vaxtamunur Svíþjóðar gagnvart Þýskalandi hefur
t.d. verið neikvæður eftir að sænska krónan fór á flot.