Peningamál - 01.02.2003, Blaðsíða 57

verið opinberar (sjá rammagrein 2). Heikensten og
Borg (2002) telja að almenn rök um gagnsæi
peningastefnunnar eigi einnig við um inngrip og í
samræmi við stefnu sænska seðlabankans um gagn-
sæi peningastefnunnar þar í landi sé eðlilegt að
starfsreglur um inngrip séu gerðar opinberar. Þeir
leggja hins vegar áherslu á að eðli inngripa sé að
sumu leyti frábrugðið hefðbundnum aðgerðum í
peningamálum og því verði bankinn að hafa ákveðið
svigrúm til að bregða frá þessum reglum.
5. Tæknileg útfærsla inngripa
Algengasta leið seðlabanka við inngrip er að eiga
stundarviðskipti (e. spot trade) við helstu fjármála-
stofnanir á heimamarkaði.13 Í könnun Neelys (2001)
kemur fram að flestir seðlabankar kjósa að eiga
viðskipti við helstu viðskiptabanka í heimalandi sínu
þegar þeir grípa inn í gjaldeyrismarkaði. Það ætti
varla að koma á óvart þar sem innlendar fjármála-
stofnanir sérhæfa sig yfirleitt í viðskiptum með eigin
gjaldmiðil. Um helmingur aðspurðra hefur líka átt
viðskipti við aðra seðlabanka og fjárfestingarbanka.
Auk viðskipta á stundarmarkaði eiga seðlabankar
einnig viðskipti með framvirka samninga (e. forward
trade) og valréttarsamninga (e. options) í sama til-
gangi.14 Einn kostur við viðskipti á framvirkum
markaði og markaði með valréttarsamninga er að
greiðslur fara ekki fram fyrr en síðar og í tilfellum
valréttarsamninga er ekki víst að rétturinn sem þeir
veita verði nýttur. Sem dæmi má nefna gerði
Seðlabanki Tælands framvirka gjaldeyrissamninga í
þeim tilgangi að kaupa eigin gjaldmiðil árið 1997.
Gjaldeyrisskiptasamningar (e. currency swaps)
hafa einnig verið notaðir af seðlabönkum en fyrst og
fremst til þess að stýfa inngrip. Þeir hafa einnig verið
notaðir til lausafjárstýringar og notaði t.d. svissneski
seðlabankinn gjaldeyrisskiptasamninga mikið á
meðan stjórnun peningamagns var eitt helsta mark-
mið bankans. Gjaldeyrisskiptasamningar eru í raun
tveir samningar, stundarviðskipti og framvirkur
samningur til mótvægis. Slíkir samningar hafa því
ekki bein áhrif á gengi gjaldmiðla. Seðlabanki Ástra-
líu hefur notað gjaldeyrisskiptasamninga til stýfingar
á inngripum bankans. Þá felst stýfingin í því að
stundarviðskiptahluti samningsins fer í öfuga átt m.v.
inngripin, þ.e. innlendur gjaldmiðill er t.d. seldur á
stundarmarkaði en keyptur til baka á framvirkum
markaði. Slíkir samningar flokkast sem liðir utan
efnahags, þ.e. höfuðstóll samningsins blæs ekki upp
efnahagsreikning bankans eða mótaðila hans og þótt
sveigjanleiki seðlabankans aukist, verður efnahags-
reikningur hans minna gagnsær fyrir vikið (sjá t.d.
Blejer og Schumacher, 2000).
Valréttarsamningar hafa einnig verið notaðir til
inngripa. Vilji seðlabanki t.d. koma í veg fyrir veik-
ingu innlends gjaldmiðils getur hann selt sölurétt
(e. put option) á innlenda gjaldmiðilinn eða kauprétt
(e. call option) á erlendan gjaldmiðil. Verð valréttar-
samninga hefur ekki bein áhrif á stundargengi inn-
lends gjaldmiðils. Hins vegar kaupa fjárfestar val-
réttarsamninga fremur en að stytta stöður sínar í
veikum gjaldmiðli. Með því að skrifa valréttarsamn-
inga og auka þannig við flæði á markaðnum býr
seðlabankinn til varnarsamninga og minnkar þannig
líkur á áhlaup á gjaldmiðil sem þegar er veikur.
Seðlabankinn sjálfur tekur jafnmikla áhættu, ef
gjaldmiðillinn veikist, og ef hann ætti stundarvið-
skipti eða viðskipti á framvirkum markaði með gjald-
miðilinn. Hliðarverkun af þessu er að seðlabankinn
fær tekjur af útgáfu valréttarsamninga.
Algengt er að seðlabankar noti útgáfu valréttar-
samninga til að þurfa síður að grípa til beinna inn-
gripa. Talið er að spænski seðlabankinn hafi nýtt sér
valréttarsamninga og selt sölurétt á spánska pesetann
til að koma í veg fyrir fall hans 1993. Bankinn hefur
þó aldrei viljað gangast við þessu (Neely, 2001).
Seðlabanki Mexíkó hefur einnig notað valréttar-
samninga frá því í ágúst 1996 í því skyni að efla
gjaldeyrisforða bankans. Seðlabankinn seldi sölurétt
á Bandaríkjadali sem gefur þeim sem kaupir val-
réttarsamninginn rétt til þess að selja honum Banda-
ríkjadali á samningsverði sem miðast við skráningar-
gengi dagsins á undan. Valréttarsamninginn má ein-
göngu nota ef mexíkóski pesóinn hefur styrkst
mánuðinn á undan, þ.e ef skráningargengi pesóans er
ekki hærra en hreyfanlegt meðaltal skráningargengis
tuttugu síðustu viðskiptadaga. Með þessu móti þarf
bankinn ekki að kaupa Bandaríkjdali þegar pesóinn
56 PENINGAMÁL 2003/1
13. Stundarviðskipti eru viðskipti sem eru gerð upp innan tveggja daga frá
því að um þau er samið.
14. Framvirk viðskipti eru viðskipti sem eru gerð upp síðar en eftir tvo
daga. Með valréttarsamningi er seldur réttur til að kaupa eða selja
gjaldeyri við ákveðnu verði, ýmist á ákveðnum degi eða ákveðnu
tímabili.