Peningamál - 01.02.2003, Blaðsíða 84

ingur um tæp 8% að magni og útflutningstekjur,
þ.e.a.s. kaupmáttur útflutnings gagnvart innflutningi
álíka mikið.17 Erfitt er að greina í sundur svo óyggj-
andi sé áhrif aflabragða og aukins vinnsluvirðis, sem
rekja má til tækniframfara og markaðsstarfs liðinna
ára, frá viðbrögðum við gengislækkun krónunnar,
sem væntanlega hafa verið nokkur. Aukinn álútflutn-
ingur var vitaskuld ávöxtur fjárfestingar áranna á
undan, vöxtur tekna af álútflutningi nam u.þ.b. fimm-
tungi hjöðnunar viðskiptahallans það ár. Á heildina
litið má þó slá því föstu að tiltölulega hagstæð fram-
vinda ytri skilyrða hafi flýtt verulega fyrir aðlögun
viðskiptahallans árin 2001 og 2002.
Á mynd 1 hér að framan má sjá hvernig hin hag-
stæðu ytri skilyrði birtast í hlutfallslegu framlagi út-
flutnings og innflutnings til hjöðnunar hallans á
vöruskipta- og þjónustujöfnuði. Hjöðnun hallans má
einkum rekja til útflutningsþróunar árið 2001, en
innflutningsþróunar árið 2002. Gott verðlag á erlend-
um mörkuðum, ágætur útflutningur og gengisþróun
lögðust á eitt árið 2001 og útflutningur þandist um
31% að nafnvirði á sama tíma og nafnvöxtur inn-
flutnings var minni en landsframleiðslunnar, sem
jókst um 13%. Árið eftir fór saman magnsamdráttur
og verðlækkun innflutnings. Útflutningur var einnig
í nokkrum vexti árið 2002, en verðlag (einkum áls)
lækkaði og útflutningur óx hægar en landsfram-
leiðslan.
Í Noregi var þróunin enn hagstæðari en á Íslandi.
Útflutningsverð snarhækkaði á árunum 1979-1981,
þegar olía á heimsmarkaði hækkaði á sama tíma og
framleiðsla Norðmanna jókst. Í ljósi þessa er tiltölu-
lega sársaukalítil aðlögun í Noregi ekkert undrunar-
efni. Öðru máli gegndi um Kóreu, þar sem snörpustu
umskiptin áttu sér stað. Útflutningur Kóreu og ann-
arra nýmarkaðsríkja í Asíu féll verulega í verði árið
1996 og aftur tveimur árum seinna (sjá mynd 10).
Rýrnun viðskiptakjara átti ásamt öðru þátt í að veikja
svo efnahagslíf margra landa í Asíu að gjaldeyris- og
bankakreppa hlaust af og var um leið hlekkur þeirrar
keðjuverkunar sem magnaði kreppuna enn frekar.
Mexíkó átti það hins vegar sameiginlegt með Íslandi
að ekki virðist hægt að kenna ytri skilyrðum um
umskiptin. Snarpari samdrátt innlendrar eftirspurnar
þar en hérlendis má líklega rekja til allsherjarflótta
skammtímafjármagns sem greip um sig þegar
erlendir fjárfestar sem höfðu fjárfest ótæpilega í
mexíkóskum skuldabréfum sannfærðust um að gengi
pesóans væri of hátt skráð. Erlendir fjárfestar höfðu
fest lítið fé í skuldabréfum á Íslandi og því var ekki
sama hætta fyrir hendi hér og víða annars staðar.
Fleira var íslenskum þjóðarbúskap hagstætt á
aðlögunartímanum. Hagstæð þróun vaxta dró veru-
lega úr vaxtagreiðslum til útlanda á árinu 2002. Árið
2001 námu vaxtagjöld þjóðarinnar 41,7 ma.kr. Fyrstu
3 fjórðunga ársins 2002 námu vaxtagjöldin aðeins
23,8 ma.kr., samanborið við 32,5 ma.kr. á sama tíma
árið áður.18 Í ljósi skuldasöfnunar þjóðarinnar í út-
löndum árið á undan er þessi þróun eftirtektarverð,
en hana má að mestu rekja til töluverðrar lækkunar
vaxta, einkum skammtímavaxta, sem lántakendur
nýttu sér með virkum hætti með því að stytta líftíma
útistandandi lána, gengishækkunar krónunnar og
gengislækkunar Bandaríkjadals gagnvart öðrum
gjaldmiðlum.19
Samdráttur í innflutningi fjárfestingarvöru og varan-
legrar neysluvöru skýrir minna en helming hjöðnun-
ar viðskiptahallans árið 2001
Þrátt fyrir verulegan samdrátt innflutnings fjár-
festingarvöru og varanlegrar neysluvöru árið 2001
var hjöðnun þess hluta viðskiptahallans sem skýrist
PENINGAMÁL 2003/1 83
18. Gengi krónunnar var að meðaltali u.þ.b. hið sama á báðum tímabilum.
19. Hlutdeild Bandaríkjadals í erlendum skuldum þjóðarbúsins er líklega
nálægt því að vera 2/5, en hann vegur tæplega ¼ í hinni opinberu
gengisvísitölu.
Heimild: OECD.
-3 -2 -1 0 1 2 3
0
10
20
30
40
-10
-20
% frá fyrra ári
Útflutningsverð í erlendum gjaldmiðli
Mynd 10
Ísland
Kórea
Noregur
Mexíkó
| Árafjöldi fyrir hámark | Hámark | Árafjöldi eftir hámark |
Þegar viðskiptahalli er í hámarki og tímabilið fyrir og eftir
17. U.þ.b. fjórðung vaxtar útflutnings á árinu má rekja til aukinnar álfram-
leiðslu, en á móti kemur aukinn innflutningur á hráefnum til álvinnslu.