Peningamál - 01.02.2003, Blaðsíða 36

aðgerðir í ríkisfjármálum, svo sem með samdrætti
opinberra framkvæmda í hátoppi framkvæmdanna á
Austurlandi en aukningu á eftir og jafnvel á undan.
Það er heppilegt þar sem aðgerðir í peningamálum
gætu haft hlutfallslega meiri áhrif á útflutnings- og
samkeppnisgreinar en aðra hluta hagkerfisins vegna
hækkunar á gengi krónunnar. Hins vegar er útilokað
að ríkisfjármálaaðgerðir geti borið meginþunga
hagstjórnarviðbragðanna. Til þess eru framkvæmd-
irnar eystra einfaldlega of umfangsmiklar í hlutfalli
við t.d. opinberar fjárfestingar.
Eitt mikilvægt einkenni þessa eftirspurnarhnykks
er að hann er fyrirséður, eins og áður hefur komið
fram. Það hefur mikilvægar afleiðingar fyrir það
hvernig hagkerfið bregst við. Gott dæmi um þetta er
þróun gengis krónunnar. Vegna framkvæmdanna
liggur fyrir að mikið hreint gjaldeyrisinnstreymi eigi
sér stað á komandi misserum. Framsýnir og virkir
fjármálamarkaðir taka þær upplýsingar strax með í
reikninginn og skiptir þá í raun ekki máli að eitt til
tvö ár séu í að innstreymið verði verulegt. Að öðru
óbreyttu veldur þetta því að gengi krónunnar hækkar
strax. Gengið hækkar einnig sakir þess að fram-
kvæmdirnar skapa væntingar um hækkun Seðla-
bankavaxta þegar nær líður. Það hækkar lang-
tímavexti strax þar sem þeir eru í meginatriðum sam-
settir úr væntum skammtímavöxtum í framtíðinni.
Það eykur vaxtamun gagnvart útlöndum á langa enda
markaðarins, sogar inn erlent fjármagn og hækkar
þannig gengið.
Hækkun gengis í aðdraganda framkvæmdanna er
því eðlileg og var Seðlabankinn og fleiri reyndar
búnir að spá því að svo myndi verða. Gengis-
hækkunin er reyndar hluti af markaðsviðbrögðum
hagkerfisins vegna framkvæmdanna. Um leið hjálpa
þau hagkerfinu til að rýma fyrir þeim án kollsteypu í
efnahagsmálum. Gengishækkunin dregur úr verð-
bólgu og eykur slaka í hagkerfinu áður en fram-
kvæmdirnar hefjast að fullum krafti og því myndast
minni spenna í hagkerfinu en ella. Svipaða sögu er
reyndar hægt að segja varðandi langtímavexti.
Ofangreind hækkun gengis kemur hins vegar
ekki í stað vaxtahækkana af hálfu Seðlabankans,
enda byggist hún að hluta á væntingum um þær. Þótt
þægilegt sé að greina gengis- og vaxtaþróun og áhrif
þeirra að einhverju leyti hvort í sínu lagi verður að
lokum að taka tillit til þess að við skilyrði óheftra
fjármagnshreyfinga er hér um nátengd ferli að ræða.
Ekki er við öðru að búast en að einar mestu fram-
kvæmdir Íslandssögunnar og einn stærsti eftir-
spurnarhnykkur sem komið hefur kalli á hærri
Seðlabankavexti en ella og það hugsanlega um-
talsvert hærri. Hér á eftir verður reynt að leggja talna-
legt mat á hver þessi viðbrögð gætu orðið. Rétt er
hins vegar að ítreka að eftirfarandi mat er eingöngu
hugsað til að gefa lauslega mynd af því hvernig
peningastefnan gæti brugðist við áhrifum þessara
framkvæmda og að óvissa um nákvæma útfærslu
þeirra og endanlega niðurstöðu er töluverð. Endanleg
útkoma þessa ferils kemur ekki í ljós fyrr en líða
tekur á tímabilið. Seðlabankinn mun því ákveða við-
brögð sín þegar þar að kemur.
4. Mat á þjóðhagslegum áhrifum án hagstjórnar-
viðbragða
Þjóðhagslíkan bankans var notað til að meta hugsan-
leg áhrif fyrirhugðara stóriðjuframkvæmda á
hagvöxt, atvinnuleysi og verðbólgu. Fyrst var búið til
grunndæmi, þar sem ekki var reiknað með stóriðju-
framkvæmdum. Grunndæmið er í samræmi við þjóð-
hagsspá bankans fyrir árin 2003 og 2004 að öðru
leyti en því að í spánni er gert ráð fyrir vinnu við
virkjun og álver á Austurlandi. Eftir 2004 leitar
grunndæmið í jafnvægi. Áhrif álversframkvæmda á
hagvöxt, atvinnuleysi og verðbólgu voru metin sem
frávik frá þeim gildum sem þessar stærðir tóku árin
2003 til 2008 í grunndæminu.
4.1. Forsendur útreikninga
Í dæmunum með og án stóriðju voru allar forsendur
eins og í þjóðhagsspá bankans. Reiknað er með að
65% af fjárfestingu í álverinu og um helmingur af
fjárfestingu í virkjuninni séu innflutt, sem og fjórð-
ungur þess vinnuafls sem starfar við framkvæmdirn-
ar. Forsendur um vinnuaflsnotkun og fjárfestingu eru
í samræmi við upplýsingar frá framkvæmdaaðilum
og hliðstæðar athuganir sem áður hafa verið gerðar á
Þjóðhagsstofnun og í fjármálaráðuneyti. Ennfremur
var gert ráð fyrir því að peningastefnan væri óbreytt,
þ.e.a.s. stýrivöxtum er haldið óbreyttum út tímabilið.
Tvær útgáfur af frávikum hagstærðanna voru
reiknaðar. Í annarri útgáfunni var gert ráð fyrir að
gengi krónunnar væri óbreytt frá grunndæminu. Í
hinni var reiknað með að framkvæmdirnar hefðu
áhrif á gengið. Í því dæmi var gengið látið styrkjast á
fyrri hluta tímabilsins sem var skoðað, þ.e.a.s. árin
PENINGAMÁL 2003/1 35