Peningamál - 01.11.2007, Síða 31

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
7
•
3
31
Því er stundum haldið fram að áhrif peningastefnu Seðlabankans á
einkaneyslu séu hverfandi, t.d. í ljósi þess að einkaneysla hefur auk-
ist hratt undanfarin ár þrátt fyrir aðhaldssama peningastefnu. Þeir
sem halda fram algeru getuleysi peningastefnunnar gætu hins vegar
vanmetið skammtímaáhrif kerfi sbreytinga á efnahagslífi nu á hag-
vöxt og ofmetið langtímaáhrif þeirra á virkni peningastefnunnar. Í
þessari rammagrein er fjallað um áhrif kerfi sbreytinga undanfarinna
ára á vöxt ráðstöfunartekna og aðgengi heimila að lánsfé, sem eru
megindrifkraftar vaxtar einkaneyslu frá árinu 2003.
Kerfisbreytingar stuðluðu að örum vexti ráðstöfunartekna ...
Þrátt fyrir mikla verðbólgu hefur kaupmáttur ráðstöfunartekna auk-
ist hratt á undanförnum árum. Vöxt ráðstöfunartekna má rekja til
stórframkvæmda, samspils einkavæðingar bankanna og uppstokk-
unar á íbúðalánamarkaði og skattalækkana, á sama tíma og fram-
boð lánsfjár í heiminum hefur verið óvenju mikið og vextir lágir en
það hefur gert fyrirtækjum kleift að vaxa hröðum skrefum erlendis.
Afl eiðingin varð mikil hækkun launa, lækkun vaxta og lenging endur-
greiðslutíma skulda heimilanna. Lækkun tekju- og neysluskatta kynti
enn frekar undir vöxt ráðstöfunartekna.
Þessar grundvallarbreytingar leiddu einnig til meiri hækkunar
eignaverðs en fordæmi eru fyrir. Hún gerði heimilum fært að auka
neyslu með því að „veðsetja“ væntar framtíðartekjur í ríkari mæli
en áður, til viðbótar ráðstöfun stóraukinna samtímatekna. Samspil
greiðari aðgangs að lánsfé og væntinga um áframhaldandi vöxt ráð-
stöfunartekna skýrir hvers vegna einkaneysla jókst meira en ráðstöf-
unartekjur á árunum 2003-2005. Vöxturinn á því tímabili virðist hafa
verið drifi nn af skuldsetningu fremur en vaxandi tekjum. Hið sama
gerðist þegar einkaneysla jókst hratt um miðbik síðasta áratugar (sjá
myndir 1 og 2).
... og unnu gegn áhrifum peningastefnunnar á einkaneyslu ...
Þær grundvallarbreytingar sem raktar hafa verið hér að framan
hafa unnið gegn áhrifum peningastefnunnar með fernum hætti. Í
fyrsta lagi stuðluðu þær beinlínis að auknum vexti ráðstöfunartekna,
eins og rakið hefur verið. Í öðru lagi töfðu þær fyrir því að hækk-
un stýrivaxta yrði miðlað um vaxtarófi ð jafn hratt og vænta má
við eðlileg skilyrði. Vextir húsnæðislána fóru lækkandi í 1½ ár eftir
að Seðlabankinn byrjaði að hækka stýrivexti og lánstími lengdist.
Í þriðja lagi auðvelduðu þær aðgengi heimila að lánsfé þrátt fyrir
verulega stýrivaxtahækkun með því að stuðla að hækkun eignaverðs
sem jók verðmæti veða sem heimilin geta lagt fram við lántöku. Loks
juku þær framboð gengistryggðra lána á lágum vöxtum og greiddu
þannig fyrir áhrifum hagstæðra fjármálalegra skilyrða erlendis á eftir-
spurn eftir lánsfé.
... en vöxtur ráðstöfunartekna og aðgengi að lánsfé mun færast
í eðlilegt horf og áhrif peningastefnunnar á einkaneyslu aukast
á ný
Ástæða þess að áhrif stýrivaxta á einkaneyslu virðast við fyrstu sýn
hverfandi er samkvæmt ofangreindu fyrst og fremst sú að röð eftir-
spurnarörvandi aðgerða að frumkvæði stjórnvalda vann markvisst í
gagnstæða átt auk þess sem aðgengi að lánsfé stórjókst og alþjóðleg
fjármálaskilyrði voru óvenju góð. Jafn umfangsmiklar kerfi sbreyting-
ar og orðið hafa undanfarin ár eru hins vegar undantekning en ekki
regla. Áhrif þeirra munu því smám saman þverra. Langtímavextir
hafa hækkað og að því mun koma að hækkun íbúðaverðs stöðv-
ast. Geta heimilanna til að auka einkaneyslu umfram vöxt ráðstöf-
unartekna með skuldasöfnun mun þá minnka og áhrif peningastefn-
unnar á einkaneyslu verða sýnilegri.
Rammagrein IV-1
Áhrif peningastefnu á
einkaneyslu
1. Grunnspá Seðlabankans 2007. Ráðstöfunartekjur eru mat Seðlabankans.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
(%)
Mynd 1
Þróun einkaneyslu og ráðstöfunartekna
1991-20071
-10
-5
0
5
10
15
‘05‘03‘99‘97‘93‘91
Einkaneysla
Ráðstöfunartekjur
‘95 ‘01 ‘07
Heimild: Seðlabanki Íslands.
%
Mynd 2
Skuldir heimila við lánakerfið
1. ársfj. 1993 - 2. ársfj. 2007
-5
0
5
10
15
20
25
‘07‘05‘03‘01‘99‘97‘95‘93