Peningamál - 21.05.2014, Side 14

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
4
•
2
14
hún ekki dregið frekar úr sveiflum í verðbólgu án þess að hagsveiflur
aukist (og öfugt). Það var hagfræðingurinn John Taylor sem fyrstur
sýndi fram á þetta í frægri grein frá árinu 1979. Hann sýndi fram á að
jafnvel þótt peningastefnan gæti ekki valið á milli verðbólgu og hag­
vaxtar til langs tíma,2 væri til niðurhallandi langtímasamband á milli
minnstu mögulegu sveiflna í verðbólgu og hagvexti. „Hagkvæm“
peningastefna gæti því aðeins dregið úr sveiflum í annarri stærðinni
á kostnað aukinna sveiflna í hinni. Þetta niðurhallandi samband er
almennt kallað Taylor­ferillinn en einnig hagkvæmnisjaðar peninga­
stefnunnar (e. efficient monetary policy frontier) og er dæmi um
slíkan feril sýnt á mynd 2.
Til að skýra þetta samspil er hægt að hugsa sér viðbrögð pen­
ingastefnunnar við efnahagsáfalli eins og t.d. framboðsskelli sem
rekja má til hækkunar olíu­ eða hrávöruverðs. Slík hækkun grefur
jafnan undan innlendu framleiðslu­ og atvinnustigi en eykur jafn­
framt á verðbólguþrýsting. Bregðist peningastefnan við með hækk­
un vaxta ættu verðbólguáhrif framboðsskellsins að vera tiltölulega
skammvinn en á sama tíma eykur harðara taumhald peningastefn­
unnar enn frekar á samdráttaráhrif framboðsskellsins. Peninga­
stefnan stendur því frammi fyrir valkosti: hún getur lagt áherslu á að
draga úr verðbólguáhrifum skellsins en á sama tíma aukið sveiflur í
hagvexti eða hún getur umborið meiri sveiflur í verðbólgu til þess að
draga úr hagvaxtaráhrifum skellsins.3 Mynd 2 lýsir þessum tveimur
valkostum: Punktur B lýsir peningastefnu sem leggur áherslu á að
mýkja hagvaxtaráhrif skellsins og er því reiðubúin til að taka tíma í að
koma verðbólgu í markmið á ný en punktur D sýnir peningastefnu
sem leggur meiri áherslu á að draga hraðar úr verðbólguáhrifum
skellsins með tilheyrandi auknum sveiflum í hagvexti. Báðir valkostir
lýsa jafn hagkvæmri peningastefnu, munurinn felst einfaldlega í mis­
mikilli áherslu peningastefnunnar á að draga úr sveiflum í verðbólgu
og sveiflum í hagvexti. Taylor (1993) lagði sjálfur til einfalda pen­
ingastefnureglu sem gefur sveiflum í verðbólgu og framleiðslustigi
jafnt vægi og þá fæst hin þekkta Taylor­regla sem gjarnan er notuð
sem einföld viðmiðunarregla við mótun peningastefnu og mat á
hæfilegu aðhaldsstigi hennar á hverjum tíma. Punktur C gæti verið
dæmi um slíka peningastefnu.4
Í ofangreindri lýsingu á valkostum peningastefnunnar er sú
forsenda lögð til grundvallar að peningastefnan sé á hagkvæmnis­
jaðrinum, þ.e. að hún sé mótuð og framkvæmd á hagkvæmasta
hátt. Það hefur þær afleiðingar að ekki er hægt að draga úr sveiflum
í verðbólgu án þess að auka sveiflur í hagvexti (og öfugt): jaðarinn
skilgreinir pör minnstu mögulegu sveiflna í verðbólgu og hagvexti
sem unnt er að ná að gefinni uppbyggingu þjóðarbúsins og þeirra
skella sem það verður fyrir. Í reynd má hins vegar vel hugsa sér að
peningastefnan sé ekki framkvæmd á hagkvæmasta hátt og sé því
hægra megin við hagkvæmnisjaðarinn í stað þess að vera á honum,
samanber punkt A á mynd 2. Sé það tilvikið er hægt að draga úr
sveiflum í bæði verðbólgu og hagvexti með bættri framkvæmd
2. Þetta er það sem í hagfræðinni er kallað að Phillips­ferillinn sé lóðréttur til langs tíma.
Fræðilegar rannsóknir og bitur reynsla ára mikillar verðbólgu á áttunda og níunda áratug
síðustu aldar hafa gert það að verkum að hagfræðingar eru nú almennt sammála um
að ekki sé unnt að nota peningastefnuna til að auka hagvöxt (eða minnka atvinnuleysi)
viðvarandi með því einu að vera tilbúin að sætta sig við hærra verðbólgustig.
3. Í þessu felst að peningastefnan stendur ekki frammi fyrir sömu afarkostum þegar
þjóðarbúskapurinn verður fyrir eftirspurnarskelli þar sem saman fer aukning eftirspurnar
og verðbólgu (eða öfugt). Í því tilviki getur peningastefnan lagst gegn áhrifum skellsins
og dregið samtímis úr sveiflum í verðbólgu og hagvexti.
4. Samkvæmt upphaflegri útfærslu Taylors á Taylor­reglunni vegur frávik verðbólgu frá
mark miði jafnt og frávik framleiðslustigs frá framleiðslugetu: i = (r*+p) + 0,5(p-pT) +
0,5x þar sem i eru stýrivextir seðlabankans, r* eru jafnvægisraunvextir, p er verðbólga,
pT er verðbólgumarkmið bankans og x er framleiðsluspenna í þjóðarbúskapnum. Sjá
nánari umfjöllun í Seðlabanki Íslands (2012, kafla 3).
Mynd 2
Taylor-ferlar: hagkvæmasta samspil
sveiflna í verðbólgu og hagvexti
Sveiflur í verðbólgu (%)
Hagsveiflur (%)
Myndin sýnir mismunandi pör sveiflna í verðbólgu og hagvexti. Niður-
hallandi línan sýnir hagkvæmnisjaðar peningastefnunnar (Taylor-ferilinn),
þ.e. pör minnstu mögulegu sveiflna í verðbólgu og hagvexti sem hægt
er að ná. Punktar B, C og D endurspegla ólíkt vægi sem peningamála-
yfirvöld leggja á að draga úr sveiflum í verðbólgu og hagvexti. Punktur
A er innan hagkvæmnisjaðarsins og lýsir því óhagkvæmri peningastefnu
en punktur E er á nýjum hagkvæmnisjaðri sem hefur hliðrast nær núll-
ásnum.
Heimild: Seðlabanki Íslands.
A
B
C
DE