Peningamál - 04.11.2015, Blaðsíða 62

P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
5
•
4
62
RAMMAGREINAR
hafa í huga að núverandi þjóðhagslíkan var ekki tekið í notkun fyrr
en í ársbyrjun 2006 og að bankinn gerði ekki spár um þróun gengis
krónunnar og vaxta bankans fyrr en á árinu 2007.3 Síðustu ár hafa
þjóðhags- og verðbólguspár Seðlabankans byggst á þeirri forsendu
að gengi krónunnar haldist nær óbreytt út spátímann. Reynslan sýnir
að stórar skekkjur í verðbólguspám á Íslandi eru yfirleitt tengdar
sveiflum í gengi krónunnar, líkt og sjá má á mynd 2, en fylgni milli
tölugilda spáskekkja í verðbólgu og gengi er 0,64.
Að síðustu eru spár bankans á undanförnum árum bornar
saman á mynd 3. Staðalfrávik spáskekkja var að meðaltali 0,5% árið
2014 sem er heldur slakari árangur en árin 2012 og 2013 þar sem
staðalfrávik spáskekkja var 0,4%. Spáskekkjurnar voru töluvert meiri
þegar spáð var þrjá og fjóra ársfjórðunga fram í tímann árið 2014
en undanfarin tvö ár. Litast sá munur af ófyrirséðum lækkunum olíu-
verðs undir lok árs 2014. Spáskekkjurnar eru áberandi meiri fyrir spár
um síðasta ársfjórðung ársins 2014 og fyrsta ársfjórðung ársins 2015
en þá komu áhrif lækkunar olíuverðs inn í verðlag og verðbólga því
ofmetin.
Samanburður á nokkrum aðferðum við að spá verðbólgu
Einföld tímaraðalíkön sem spá verðbólgu eru einnig notuð við spá-
gerðina. Til að meta árangur verðbólguspáa Seðlabankans er hægt
að bera saman spáskekkjur í spám bankans og spáskekkjur þessara
einföldu tímaraðalíkana (mynd 4).4 Til viðmiðunar eru þrjú ARIMA-
líkön, einfalt kostnaðarlíkan, ráfferill og VEC-líkan.5 Þegar litið er yfir
árið 2014 sést að spár bankans reyndust bestar þrjá og fjóra ársfjórð-
unga fram í tímann. Einfalt kostnaðarlíkan og VEC-líkan eru hins
vegar með minni spáskekkjur þegar spáð er einn ársfjórðung fram í
tímann en einfalt kostnaðarlíkan nær bestum árangri þegar spáð er
tvo ársfjórðunga fram í tímann. Þegar spáskekkjur til mislangs tíma
eru bornar saman sést að spáskekkja í spá bankans er minnst einn
ársfjórðung fram í tímann en svipuð tvo til fjóra ársfjórðunga fram í
tímann. Fyrir hin spálíkönin eykst spáskekkjan hins vegar þegar spáð
er lengra fram á veginn.
Einnig getur verið upplýsandi að bera spárnar saman við spá
þar sem gert er ráð fyrir sömu verðbólgu og á síðasta ársfjórðungi út
spátímabilið. Slík spá hefði lægstu spáskekkjuna ef breytingar í verð-
bólgu væru slembistærð með vænt gildi núll, þ.e. ef verðbólga fylgdi
ráfferli (e. random walk). Einfaldar spáaðferðir af þessu tagi eru oft
notaðar til viðmiðunar þegar verið er að meta gæði spáa. Góð spá
ætti að vera nákvæmari en einfalda ráfferilsspáin. Þegar spáð var
einn ársfjórðung fram í tímann kom í ljós að öll líkönin stóðu sig bet-
ur en einfalda ráfferilsspáin. Ekki er sömu sögu að segja um spárnar
3. Sjá umfjöllun í grein Þorvarðar Tjörva Ólafssonar (2007), „Birting eigin stýrivaxtaspár
eykur áhrifamátt peningastefnu seðlabanka“, Peningamál 2007/1, 71-86.
4. Í öllum líkönum er þess gætt að þau hafi sömu upplýsingar um verðbólgu þegar spá fer
fram. Við samanburðinn verður að hafa í huga að ekki er um fyllilega óháðar spár að
ræða því að endanleg spá bankans hverju sinni tekur oft tillit til niðurstaðna einföldu
tíma raðalíkananna, einkum til skamms tíma.
5. Samkvæmt einfalda kostnaðarlíkaninu ræðst verðbólga af sögulegri þróun launakostn-
aðar á framleidda einingu og innflutningsverðlags í innlendum gjaldmiðli. ARIMA-líkan 1
er byggt á spám fyrir helstu undirliði vísitölu neysluverðs og þeir eru síðan vegnir saman
í eina heildarvísitölu. Tólf undirliðir vísitölu neysluverðs skiptast í búvörur án grænmetis,
grænmeti, aðrar innlendar mat- og drykkjarvörur, aðrar innlendar vörur, innfluttar mat-
og drykkjarvörur, nýja bíla ásamt varahlutum, bensín, aðrar innfluttar vörur, áfengi og
tóbak, húsnæði, opinbera þjónustu og að lokum aðra þjónustu. ARIMA-líkan 2 spáir
vísitölu neysluverðs beint en ARIMA-líkan 3 spáir heildarvísitölunni án áhrifa óbeinna
skatta og er metnum áhrifum af skattabreytingum bætt við. Umfjöllun um notkun
ARIMA-líkana við verðbólguspár má t.d. finna í A. Meyler, G. Kenny og T. Quinn (1998),
„Forecasting Irish inflation using ARIMA models“, Central Bank of Ireland, Technical
Paper, nr. 3/RT/98. VEC-líkanið (e. vector error correction model) er margvítt tímaraða-
líkan sem tekur mið af þróun innflutningsverðlags, framleiðsluspennu og launakostnaðar.
Mynd 3
Spáskekkjur verðbólgu í Peningamálum
2009-20141
Staðalfrávik (%)
1. Fyrsti ársfjórðungurinn sem er spáð er fjórðungurinn þegar
Peningamál eru birt. Annar ársfjórðungurinn er næsti fjórðungur
eftir birtingu Peningamála. Þriðji ársfjórðungurinn er fjórðungurinn
þar á eftir.
Heimild: Seðlabanki Íslands.
2009
2010
2011
2012
2013
2014
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
1,2
1,4
1,6
1,8
2,0
4. ársfj.3. ársfj.2. ársfj.1. ársfj.
Mynd 4
Spáskekkjur verðbólgu í Peningamálum
og ýmsum einföldum líkönum árið 20141
Staðalfrávik (%)
1. Fyrsti ársfjórðungurinn sem er spáð er fjórðungurinn þegar Peningamál
eru birt. Annar ársfjórðungurinn er næsti fjórðungur eftir birtingu Peninga-
mála. Þriðji ársfjórðungurinn er fjórðungurinn þar á eftir.
Heimild: Seðlabanki Íslands.
Peningamál
Einfalt kostnaðarlíkan
ARIMA-líkan 1
ARIMA-líkan 2
ARIMA-líkan 3
Ráfferilll
VEC-líkan
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
4. ársfj.3. ársfj.2. ársfj.1. ársfj.
Mynd 2
Spáskekkjur í verðbólguspám Seðlabankans
og frávik meðalgengis frá spáðu gengi
2001-2014
Spár eitt ár fram í tímann
Tölugildi spáskekkja í gengisspám (%)
Heimild: Seðlabanki Íslands.
Tölugildi spáskekkja í verðbólguspám (%)
PM 2005/4
PM 2007/3PM 2008/1PM 2008/2
PM 2008/3
PM 2009/2
0
5
10
15
20
25
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11