Peningamál - 04.11.2015, Blaðsíða 60

P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
5
•
4
60
Rammagrein 6
Reynsla af spám
Seðlabankans
Í þjóðhagslíkönum er búin til einföld mynd af þjóðarbúskapnum.
Ef vel tekst til lýsa jöfnur líkansins þeim efnahagssamböndum sem
mestu máli skipta en óhjákvæmilega verður að sleppa mörgum sem
minna máli skipta. Gögnin eru einnig háð einhverjum mæliskekkjum.
Þegar spárnar eru gerðar þarf að byggja á bráðabirgðatölum fyrir
nýliðna tíð, gögn sem liggja ekki fyrir í endanlegri mynd fyrr en jafn-
vel nokkrum árum síðar. Af þessu leiðir að það verða nær alltaf ein-
hverjar skekkjur í þjóðhagsspám. Athugun á skekkjum í eldri spám
gefur hugmynd um þá óvissu sem er í nýju spánni. Þetta nýtist við
frekari þróun á haglíkönum Seðlabankans, notkun þeirra við spá-
gerðina, endurbætur á vinnubrögðum við greiningu almennt og
framsetningu spáa.
Þjóðhags- og verðbólguspár Seðlabankans
Þjóðhags- og verðbólguspár Seðlabankans eru gerðar fjórum sinn-
um á ári til þriggja ára í senn. Þær byggjast á ítarlegri greiningu á
stöðu þjóðarbúsins hverju sinni. Forsendur um alþjóðlega efnahags-
þróun byggjast m.a. á alþjóðlegum spám og því sem lesa má út
úr framvirku verði um verðþróun helstu hrávörutegunda. Þjóðhags-
reikningar eru helsti grundvöllur matsins á stöðu þjóðarbúsins en
því til viðbótar leggja sérfræðingar bankans sjálfstætt mat á stöðu
þess með spurningakönnunum, samtölum við forsvarsmenn fyrir-
tækja, stofnana og aðila á vinnumarkaði og tölfræðilegri greiningu
á þróun lykilstærða. Þjóðhagslíkan Seðlabankans er það tæki sem
heldur utan um þessar upplýsingar. Sumar jöfnur líkansins eru bók-
haldslegs eðlis en aðrar eru hegðunarjöfnur sem metnar eru með
tölfræðilegum aðferðum. Spá bankans, einkum fyrir nýliðinn tíma og
næstu framtíð, ræðst ekki síður af mati sérfræðinga bankans, ýmsum
öðrum spálíkönum og margvíslegum upplýsingum sem ekki eru til
staðar í þjóðhagslíkaninu.
Framvinda peningastefnunnar á spátímanum er lykilforsenda
í hverri spágerð. Í þjóðhagslíkaninu er peningastefnan ákveðin með
framsýnni peningastefnureglu þar sem vextir Seðlabankans ákvarð-
ast út frá væntu fráviki verðbólgu frá verðbólgumarkmiði og fram-
leiðsluspennu. Þessi regla tryggir að vextir bankans stýri verðbólgu
að markmiði við lok spátímans, sé hún frábrugðin því. Peninga-
stefnureglan í þjóðhagslíkaninu var valin þannig að fórnarkostnaður
við að tryggja að verðbólga sé við markmið sé sem minnstur.1
Verðbólguspár Seðlabankans fyrir árið 2014
Verðbólga hjaðnaði töluvert árið 2014 frá fyrra ári. Meðalverðbólga
ársins var 2% en var 3,9% árið áður. Verðbólga án áhrifa óbeinna
skatta var einnig 2%. Eins og rakið hefur verið í fyrri heftum Pen-
ingamála var megindrifkraftur verðbólgu síðasta árs hækkun íbúða-
verðs en verðlækkun innfluttrar vöru og þjónustu, lækkun olíuverðs
og hækkun á gengi krónunnar vó á móti.
Mynd 1 sýnir hvernig til tókst við að spá verðbólgu innan
ársins. Ársverðbólgu hvers ársfjórðungs var í öllum tilfellum ofspáð.
Frávikið á síðasta ársfjórðungi litast mjög af ófyrirséðri lækkun olíu-
verðs á síðustu mánuðum ársins: í febrúarhefti Peningamála var gert
ráð fyrir liðlega 6% lægra olíuverði á síðasta fjórðungi ársins en á
sama tíma ári fyrr en reyndin varð hátt í 30% lækkun milli ára. Tafla
1 sýnir að meðalverðbólgu ársins var ofspáð í öllum Peningamálum
ársins en spáin verður nákvæmari þegar líða tekur á árið og meiri
upplýsingar eru til staðar, en var þó enn ofmetin um 0,2 prósentur á
síðasta ársfjórðungi.
1. Nánar er fjallað um þjóðhagslíkan Seðlabankans í rammagrein 5. Sjá auk þess umfjöllun í
Ásgeir Daníelsson, Bjarni G. Einarsson, Magnús F. Guðmundsson, Svava J. Haraldsdóttir,
Þórarinn G. Pétursson, Signý Sigmundardóttir, Jósef Sigurðsson og Rósa Sveinsdóttir
(2015), „QMM: A quarterly macroeconomic model of the Icelandic economy – Version
3.0“, Seðlabanki Íslands, Working Paper, væntanlegt.
Mynd 1
Ársfjórðungsleg verðbólga árið 2014
og spár Peningamála
Frávik (prósentur)
Heimild: Seðlabanki Íslands.
PM 2014/1
PM 2014/2
PM 2014/3
PM 2014/4
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
1,2
1,4
1,6
4. ársfj.3. ársfj.2. ársfj.1. ársfj.