Dagblaðið Vísir - DV - 30.01.2015, Qupperneq 16

16 Fréttir Helgarblað 30. janúar–2. febrúar 2015
Þ
að er mikilvægt að vinna,
það heldur huganum upp­
teknum. Ef maður eyð­
ir öllum deginum heima
líður manni illa og er ekki
hamingjusamur,“ segir hælisleit­
andi sem bíður eftir svörum frá
Útlendingastofnun. Slík bið ein­
kennist af iðjuleysi og óvissu segja
sex hælisleitendur í meistara­
ritgerð Lilju Ingvarsson iðjuþjálfa
í lýðheilsufræðum. Ritgerð Lilju
fjallar um heilsu og aðstæður
hælisleitenda sem bíða svara frá
Útlendingastofnun.
„Þetta er hópur sem ég þótt­
ist vita að hefði ekki iðju við hæfi,“
segir Lilja og segir að staða þeirra
hafi lítið verið rannsökuð á Ís­
landi. Í rannsókninni ræddi Lilja
við einstaklinga á aldrinum 23–
38 ára frá Írak, Afganistan og Íran.
Mennirnir höfðu verið á Íslandi allt
frá hálfu ári upp í 30 mánuði. Þeir
höfðu allir haft viðkomu á gisti­
heimilinu Fit hostel í Reykjanes­
bæ og báru dvölinni þar ekki góða
söguna. „Þetta er versti staður sem
ég hef séð,“ segir einn þeirra sem
Lilja ræddi við. Viðtölin tók Lilja á
árs tímabili og lauk þeim sumarið
2014. Eftir viðtölin var reglum um
málsmeðferð hælisleitenda breytt
og nú á hún aðeins að taka um sex
mánuði. Áður gátu hælisleitendur
beðið í mörg ár eftir upplýsingum
um stöðu sína. Það gerðu þeir án
atvinnuleyfis og voru því að fullu á
forræði ríkisins.
Iðjuleysi erfitt
Sagt er að fólk sem er lengi frá
vinnu og sé iðjulaust geti átt mjög
erfitt með að fóta sig. Allir þráðu
viðmælendur Lilju að verða full­
gildir þátttakendur í samfélaginu
og höfðu á orði að það væri sam­
félaginu kostnaðarsamt að nýta þá
ekki betur.
Margir höfðu unnið frá unga
aldri og voru þetta því mikil við­
brigði fyrir þá. „Erlendar rannsókn­
ir sýna að hælisleitendur glíma af­
leiðingar iðjuleysis,“ segir hún. „Það
var greinilegt á svörum þeirra að
þeir höfðu lítið fyrir stafni. Þegar ég
spurði í hvað þeir verðu tíma sínum
sögðu þeir „ekkert“. Þegar ég fór að
greina viðtölin nánar varð ljóst að
þeir áttu við að þeir hefðu ekkert við
að vera því þeir höfðu ekki vinnu. Í
huga þeirra var það greinilega mik­
ilvægast. Þeir töluðu um að „drepa
tímann,“ segir Lilja og segir að það
hafi verið ljóst að þeir þurftu að
hafa sig alla við til að takast það.
„Þeir sinntu hlutum sem höfðu lítið
vægi; voru í sundi í tvo til þrjá tíma,
elduðu mat sem tók langan tíma að
útbúa og slíkt,“ segir hún. Mönnun­
um var því mikið í mun um að hafa
ofan af fyrir sér á þessum biðtíma.
Vilja taka þátt
Í ritgerð Lilju kemur fram að fjögur
þemu lýsa reynslu mannanna. Það
eru tækifæri, eða skortur á þeim til
þátttöku og iðju, búseta, upplifun
valdleysis og skortur á framtíðar­
sýn. „Ég vil eiga venjulegt líf eins og
allir aðrir,“ segir einn viðmælenda
Lilju. Mennirnir upplifðu sig valda­
lausa í eigin lífi og áttu erfitt með að
horfa til framtíðar og sjá hana fyrir
sér.
Þeir töldu að í Reykjanesbæ
hefðu þeir færri tækifæri til þess
að aðlagast samfélaginu, þeir upp­
lifðu sig sem jaðarsetta og höfðu
ekki aðgang að sjálfboðastarfi
nema að litlu leyti. Þegar þeir komu
til Reykjavíkur og fengu aðstöðu
þar breyttist líf þeirra umtalsvert.
„Þá voru þeir meiri þátttakendur í
samfélaginu. Þeir áttu greiðan að­
gang að sjálfboðastarfi og blönduð­
ust betur inn í fjöldann,“ segir Lilja.
Hún segir mikilvægt að halda
áfram að stytta málsmeðferðar­
tíma hælisleitenda og bendir á að
sumir hælisleitendur sem sóttu
um hæli áður en meðferðartími var
styttur bíði enn úrlausna og hafi
gert í langan tíma. „Þetta hefur áhrif
á velsæld þessara einstaklinga,“
segir Lilja og leggur til að þeim sem
sækja um hæli á Íslandi verði veitt
tímabundið atvinnuleyfi eða að
minnsta kosti tækifæri til að stunda
iðju. Þá telur hún æskilegt að bú­
setuaðstæður þeirra verði teknar til
endurskoðunar. n
Iðjuleysi plagar
hælisleitendur
n Hælisleitendur þrá að fá að taka þátt í samfélaginu með virkum hætti n Þurfa að „drepa tímann“
Ásta Sigrún Magnúsdóttir
astasigrun@dv.is
„Þetta er hópur
sem ég þóttist
vita að hefði ekki iðju
við hæfi
Iðjuleysi „Þeir sinntu
hlutum sem höfðu lítið
vægi; voru í sundi í tvo til
þrjá tíma, elduðu mat sem
tók langan tíma að útbúa og
slíkt,“ segir Lilja.
Mynd SIgtryggur ArI
Fit hostel
Mönnunum leið
sérstaklega illa
í Reykjanesbæ.
Mynd dV
Erfitt að fóta sig Lilja segir hælisleitendur
eiga erfitt með að fóta sig og að iðjuleysi hafi
mikil áhrif á velsæld þeirra. Mynd ErnIr EyjólFSSon