Bændablaðið - 03.04.2014, Síða 36

36 Bændablaðið | Fimmtudagur 3. apríl 2014
Fróðleiksbásinn
Vilmundur Hansen þjóðfræðingur og garðyrkjufræðingur
Allar plöntur þurfa næringu og
án hennar myndu þær hætta
að vaxa og að lokum deyja úr
næringarskorti. Plöntur fá
næringu úr andrúmsloftinu
gegnum blöðin og úr jarðvegi í
gegnum ræturnar. Næringarefnin
sem eru plöntum nauðsynleg eru
átján eða tuttugu eftir því hvort
efni úr lofti eru talin með eða ekki.
Þörfin fyrir næringarefni er
breytileg eftir tegundum, en skorti
eitthvert þeirra dregur úr vexti
og hörguleinkenni koma fram.
Næringarefnin stuðla þannig að
heilbrigði plantnanna og gera þær
um leið fallegri. Til að gróðurinn
vaxi og dafni er gott að gefa honum
áburð á hverju vori, snemma
í maí, og tvisvar að auki yfir
vaxtartímann, um mánaðamótin júní
og júlí og minni skammt í kringum
verslunarmannahelgina.
Í tilbúnum áburði er að finna sum
þeirra næringarefna sem plöntur
þurfa á að halda. Hlutfall efnanna
er mismunandi eftir vöruheitinu á
umbúðunum. Alhliða garðáburður
hentar flestum plöntum en einnig
er gott að gefa lífrænan áburð með
reglulega til að koma í veg fyrir skort
á snefilefnum. Tilbúinn áburð skal
bera á í þurru veðri því annars getur
hann brennt plönturnar. Hæfilegt
magn yfir sumarið er sex til tíu kíló
á hverja hundrað fermetra.
Megináburðarefni
Áburðarefni skiptast í tvo
meginflokka eftir mikilvægi þeirra.
Þau sem plöntur þurfa mest af
kallast aðal- eða meginnæringarefni
en hin snefilefni. Auk súrefnis,
vatns og kolefnis þurfa plöntur
aðalnæringarefnin köfnunarefni/
nitur (N), fosfór (P) og kalí (K),
en þar á eftir koma kalsíum (Ca),
magnesíum (Mg) og brennisteinn
(S). Næringarefnin sem plöntur
þurfa minnst af eru kopar (Cu), bór
(B), mangan (Mn), molybden (Mo),
klór (Cl), sink (Zn), járn (Fe), kísill
(Si), natríum (Na) og kóbalt (Co).
Nitur eykur fyrst og fremst blað-
og stöngulvöxt. Það er því gott að
bera það á snemma vors. Sé gefið of
mikið nitur verða blöðin dökkgræn
og slöpp og stönglarnir linir.
Ennfremur dregur úr fræmyndun.
Ef um niturskort er að ræða verða
plönturnar ljósgrænar og síðan gular
og kyrkingslegar.
Fosfór eykur rótarvöxt og
flýtir fyrir blómgun og aldin- og
fræmyndun. Fosfórskortur lýsir
sér meðal annars í að blöðin verða
rauðblá á neðra borði, en síðan gul.
Rótarvöxtur verður hægur og það
dregur úr blómgun.
Kalí er nauðsynlegt við
ljóstillífun sem er undirstaðan í
lífstarfsemi plantnanna. Kalí eykur
frostþol og mótstöðu gegn þurrki
og sveppasjúkdómum. Skortur á
kalí lýsir sér meðal annars í að ung
blöð verða gul og visna, einkum
á blaðjöðrunum. Gott er að bera
á kalíauðugan áburð í lok júlí eða
byrjun ágúst til að draga úr líkum
á kali.
Snefilefnaskortur
Skortur á kalsíum kemur fram í
minni vexti eða þá að hann stöðvast,
eldri blöð verða dökkgræn en yngri
vansköpuð og rætur vaxa illa.
Skortur á magnesíum veldur því að
blaðgrænan eyðist úr plöntunni og
eldri blöð verða gul út frá miðjunni.
Óeðlilega smá og þykk blöð sem
vaxa þétt saman benda til skorts
á sinki. Séu ung blöð aftur á móti
óeðlilega mjó og snúin með dökkar
taugar er um bórskort að ræða.
Hvítkáli, blómkáli og gulrófu er
hætt við bórskorti og verða dökkar
að innan sé hann alvarlegur.
Skortur á mangan lýsir sér með
því að blaðgræna yngstu blaðanna
eyðist á blettum en blaðtungurnar
haldast grænar. Séu yngstu blöðin
ljósgræn getur það stafað af skorti
á brennisteini eða járni. Sé aftur á
móti um alvarlegan skort á járni að
ræða verða blöðin hvít.
Tilbúinn áburður
Í tilbúnum áburði eru auðleyst
næringarefni sem nýtast plöntunum
fljótt eftir að hann er borinn á, enda
leysist hann hratt upp. Of mikið
af tilbúnum áburði getur brennt
ræturnar.
Varasamt er að bera meira en
tíu til fimmtán grömm af tilbúnum
áburði í kringum ungar trjáplöntur
sem nýbúið er að gróðursetja.
Þremur til fjórum árum seinna má
auka skammtinn í þrjátíu til fjörutíu
grömm.
Áburð á ekki að setja við stofn
eða stöngul plantnanna heldur á að
dreifa honum að minnsta kosti fimm
til tíu sentímetra frá þeim.
Lífrænn áburður
Notkun lífræns áburðar er jafngömul
ræktunarsögunni en elstu rituðu
heimildir um notkun hans eru frá
um 400 f.Kr. Í Njálu er sagt frá því
þegar húskarl Njáls á Bergþórshvoli
ók skarni á hóla og er þar líklega
átt við náttáburð, eða með öðrum
orðum að hann hafi skvett úr
koppnum á hólinn.
Í lífrænum áburði eru öll
næringarefni sem plöntur þurfa á að
halda en þau eru þó sjaldnast í þeim
hlutföllum sem nýtist plöntunum
best. Það er því gott að líta á
lífrænan áburð sem aðalréttinn en
tilbúinn áburð sem vítamínið sem
við tökum með morgunmatnum.
Hægt er að fá mismunandi
gerðir lífræns áburðar, til dæmis
hrossaskít, kúamykju, sauðatað og
þurrkaður hænsnaskítur eða áburð
eins og þangmjöl, sveppamassa,
safnhaugamold og moltu. Magn
áburðarefna í mismunandi gerðum
lífræns áburðar er breytilegt og það
er líka breytilegt eftir því hvernig
meðferð áburðurinn hefur fengið.
Hæfilegt magn í garðinn getur
því verið tvær til fjórar skóflur af
hrossataði á fermetrann í ræktun
matjurta og um hálfur lítri af
hænsnaskít eða þörungamjöli. Til
að fá sem besta nýtingu úr lífrænum
áburði er nauðsynlegt að dreifa
honum jafnt yfir svæðið sem hann
á að fara á og pæla honum saman
við jarðveginn eða leysa hann upp
í vatni og vökva með honum.
Kostir lífræns áburðar eru að
hann bætir jarðvegsbygginguna
og starfsemi hinna nauðsynlegu
jarðvegsörvera. Hann er líka lengi
að brotna niður og temprast þannig
út í jarðveginn, honum skolar
síður út en auðleystum tilbúnum
áburði og nýtist því plöntunum yfir
langan tíma. Ókosturinn er aftur
á móti sá að magn áburðarefna í
lífrænum áburði er sjaldnast í þeim
hlutföllum sem plönturnar þurfa og
því getur verið gott að nota tilbúinn
áburð með.
Sé lífrænum áburði blandað í
holu með plöntu sem verið er að
planta út hefur hún með sér gott
nesti fyrstu árin. Ferskur lífrænn
áburður, sérstaklega skítur, er
sterkur og brennir rætur plantna
komist hann í beina snertingu við
þær. Þess vegna verður að blanda
hann vel saman við jarðveginn
áður en plantað er út.
Þurrkaður hænsnaskítur,
þörunga mjöl, sveppamassi,
molta og safnhaugamold eru
að öllu jöfnu betri kostur en
ferskur búfjáráburður þegar velja
skal lífrænan áburð í garðinn.
Þurrkaður hænsnaskítur er laus
við illgresisfræ vegna þess að við
framleiðslu er hann hitaður.
Í búfjáráburði og safnhaugamold
geta aftur á móti leynst fræ sem
spíra eftir að þau koma í garðinn.
Ómeðhöndlaður búfjáráburður er
líka mjög sterkur og yfirleitt þarf
að láta hann standa og brjóta sig í
nokkur ár fyrir notkun.
Þörungamjöl, sem einnig gengur
undir vöruheitinu Garðamjöl, er
snautt af köfnunarefni og því gott
að nota það sem lífrænan áburð
í kartöflugarðinn, á grasflötina
og undir þökur. Hæfilegt magn af
þörungamjöli í matjurtagarðinn
er fimm kíló á tuttugu og fimm
fermetra en sama magn á hundrað
fermetra grasflöt og beð.
Lífrænn áburður er maturinn
en tilbúinn vítamínið
Lífrænn áburður gerir öllum gróðri gott.
Góð safnhaugamold er gull betri.